Ulica Lipowa w Białymstoku

---

Pochodzenie nazwy

Nazwa tej ulicy ma swoje korzenie w szpalerze lip, który rosnął w tym miejscu od XVIII do XX wieku. Ulica, znana jako ekskluzywna i reprezentacyjna część Białegostoku, z biegiem lat zmieniała swoje oblicze, przyjmując różne nazwy.

W historii ulicy można wyróżnić takie nazwy jak: Choroska, Nowolipie, Lipowa, Józefa Piłsudskiego, Sowiecka, Lindenstrasse oraz Józefa Stalina. Dopiero po zakończeniu II wojny światowej ulica powróciła do swojej pierwotnej nazwy – ul. Lipowa.

Historia ulicy

W Białymstoku, za narożną kamienicą, która niegdyś była miejscem karczmy „Pod Łabędziem”, słynącej z gościnności Andruszki, kochanki Jana Klemensa Branickiego, z zachodniej strony Rynku Kościuszki zaczyna się część urokliwego szlaku – ulica Lipowa. Jej nazwa pochodzi od szpaleru lip, który wzrastał wzdłuż tej arterii w drugiej połowie XVIII wieku. Wówczas ulica ta była znana jako ulica Choroska, a następnie Nowolipie. Dopiero z początkiem XX wieku przyjęła nazwę Lipowej.

W czasach międzywojennych nadano jej miano ulicy marszałka Józefa Piłsudskiego, a później generalissimusa Józefa Stalina. Historia nazewnictwa była burzliwa, gdyż nadano jej też imię fűhrera Adolfa Hitlera, aby po skończonej wojnie znowu przywrócić nazwę Lipowej. Dzieje tej ulicy były tragiczne, bowiem w 1944 roku doświadczyła ona niemal całkowitego zniszczenia wskutek działań hitlerowców.

Poruszając się ul. Lipową w kierunku jej zachodnich krańców, przechodzimy obok hotelu Cristal, uznanego za pierwszy powojenny hotel z prawdziwego zdarzenia w Białymstoku, a następnie docieramy do skrzyżowania z ulicami Liniarskiego i Malmeda.

Warto na chwilę zwrócić uwagę na cerkiew prawosławną pw. św. Mikołaja Cudotwórcy, położoną po drugiej stronie ulicy Liniarskiego. Została zbudowana w latach 1843–1846 w stylu klasycystycznym, na planie greckiego krzyża. Nad ramionami świątyni znajduje się majestatyczna kopuła, której towarzyszy wieża dzwonnicy, z siedmioma dzwonami, usytuowana nad kruchtą. Wnętrze cerkwi, mogące pomieścić niecałe 600 osób, ozdobione zostało polichromią autorstwa Michała Awiłowa w 1910 roku, inspirowaną freskami z soboru św. Włodzimierza w Kijowie.

Na sklepieniu kopuły można podziwiać wizerunki Chrystusa Pantokratora, Matki Boskiej oraz Jana Chrzciciela, a na dole dwunastu apostołów, proroków, królewskich postaci oraz czterech ewangelistów. Ciekawym elementem jest ikonostas z 1844 roku, zawierający ikony autorstwa Małachowa, w tym tonda ukazujące ewangelistów, a także obrazy Jezusa i Matki Bożej przy wrotach carskich. W podziemiach soboru znajduje się cerkiew dolna pod wezwaniem św. Serafina z Sarowa, zaaranżowana w roku 1959. Od 1951 roku cerkiew św. Mikołaja funkcjonuje jako katedra diecezjalna i jest siedzibą parafii św. Mikołaja, a także administracji prawosławnej diecezji białostocko-gdańskiej oraz Centrum Kultury Prawosławnej.

Wracając do estetyki ulicy Lipowej, możemy dostrzec, że łączy się ona z ulicą Malmeda, która prowadzi do małego skwerku, w którym znajduje się pomnik Ludwika Zamenhofa, twórcy esperanto, który przyszedł na świat w Białymstoku w 1859 roku.

Ulica ta kontynuuje swój bieg w kierunku kościoła św. Rocha. Spacerując nią, natrafiamy na budynek, w którym uruchomiony został pierwszy w Polsce sklep samoobsługowy oraz kino „Pokój”. Naprzeciwko zlokalizowany jest secesyjny pałacyk Chaima Nowika, gdzie obecnie mieści się Wojskowa Komenda Uzupełnień. Na drugim końcu ulicy dostrzegamy też majestatyczną kamieniczkę w stylu neoklasycystycznym, dekorowaną kariatydami podtrzymującymi balkon.

Kończąc swój bieg w obrębie placu Niepodległości im. Romana Dmowskiego, ulica Lipowa prowadzi do kościoła parafialnego pod wezwaniem św. Rocha, dostrzegalnego z daleka, wznoszącego się na wzgórzu morenowym. Uważany za jeden z najwcześniejszych na świecie kościołów modernistycznych, powstał w latach 1927–1946 według projektu profesora Politechniki Warszawskiej, Oskara Sosnowskiego. W miejscu tym niegdyś istniała kapliczka cmentarna, również poświęcona św. Rochowi, która została ufundowana przez Jana Klemensa Branickiego w 1748 roku.

Korpusem świątyni jest ośmioboczna budowla z wąskimi, wysokimi oknami oraz attyką przykrywającą płaski dach, na której wznosi się smukła wieża, osiągająca wysokość 83 metrów, zwieńczona figurą Matki Boskiej. Wnętrze kościoła charakteryzuje się surowym wystrojem. Szklane sklepienie z witrażowym gołębiem symbolizującym Ducha Świętego oraz figurami czterech ewangelistów, wspiera się na delikatnych, żelbetonowych filarach. Główny ołtarz, zaprojektowany przez Aleksandra Welsa, podkreślony jest figurą Chrystusa, wykonaną przez Stanisława Horno-Popławskiego.

Po lewej stronie znajduje się boczny ołtarz z posągiem św. Antoniego, stworzonego przez Stanisława Bukowskiego, architekta, który po II wojnie światowej dokończył dzieło Sosnowskiego. Dalej ulokowana jest kaplica św. Rocha, w której zobaczyć można rzeźbę patrona kościoła, również autorstwa Aleksandra Welsa. Między nią a nawą główną znajduje się ołtarz z obrazem św. Rocha, namalowanym przez Sylwestra Augustyna Mirysa, związanego z dworem Branickich. Ten obraz przeniesiono z XVIII-wiecznej kaplicy, która została rozebrana w 1926 roku. Po przeciwnej stronie ołtarza głównego umiejscowiony jest drugi ołtarz, w którym znajduje się figura Matki Boskiej Mediolańskiej oraz kaplica z kopią obrazu Matki Boskiej Ostrobramskiej wraz z krucyfiksem, stworzonym przez Bolesława Bałzukiewicza.

Kościół otoczony jest murem z czterema wieżyczkami, a w jego centralnym punkcie widnieje rzeźba Chrystusa Dobrego Pasterza, dzieło Stanisława Horno-Popławskiego, otoczonego stadkiem owiec. Z tego miejsca, otwartego na przestrzeń, mamy doskonały widok na całą ulicę Lipową oraz duży fragment otaczającego ją śródmieścia.

Ważniejsze budynki

Ulica Lipowa w Białymstoku jest miejscem, które kryje w sobie liczne wspaniałe budowle oraz historyczne punkty. W obrębie tej ulicy można znaleźć wiele interesujących miejsc, które odgrywają istotną rolę w kulturze i historii miasta.

• ul. Lipowa 3 – Hotel Cristal, zlokalizowany na rogu ulicy Liniarskiego,
• ul. Lipowa 12 – pierwszy w Polsce sklep samoobsługowy, który rozpoczął swoją działalność 1 czerwca 1956 roku. Sklep ten znany był pod trzyliterowym skrótem SAM, wywodzącym się od słowa samoobsługowy,
• ul. Lipowa 14 – Kino Pokój, znajdujące się na rogu z ul. Nowy Świat,
• ul. Lipowa 15 – Sobór św. Mikołaja,
• ul. Lipowa 24 – Willa pod Kariatydami,
• ul. Lipowa 32 – I Komisariat Policji,
• ul. Lipowa 35 – pałac Ch. Nowika, gdzie obecnie mieści się WKU w Białymstoku,
• ul. Lipowa 51 – Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Białymstoku.

Każdy z tych budynków ma swoją unikalną historię i rolę w społeczności Białegostoku, przyczyniając się do jego bogatego dziedzictwa architektonicznego oraz kulturalnego.

---

Oceń: Ulica Lipowa w Białymstoku

---