Bazylika św. Rocha w Białymstoku

---

Historia

W dniu 2 lutego 1925 roku, biskup Jerzy Matulewicz, ordynariusz wileński, udzielił księdzu Adamowi Abramowiczowi zezwolenia na utworzenie drugiej parafii w Białymstoku oraz budowę nowego kościoła. Wybrano do tego celu malownicze wzgórze św. Rocha, na którym nieczynny od końca XIX wieku cmentarz, zawierający kaplicę noszącą tę samą nazwę, został wcześniej zniszczony przez oddziały rosyjskie podczas powstania styczniowego.

Budowa kościoła rozpoczęła się od ogłoszenia konkursu na projekt „Świątyni Opatrzności Bożej w Białymstoku”, który ukazał się w czasopiśmie „Architektura i Budownictwo” w dniu 14 kwietnia 1926 roku. Do konkursu wpłynęło 76 projektów, jednak żaden z nich nie zyskał akceptacji proboszcza. W efekcie, w roku 1927 przeprowadzono kolejną edycję konkursu, w wyniku której wybrano do realizacji projekt autorstwa Oskara Sosnowskiego.

Prace budowlane rozpoczęły się w 1927 roku, a ich finansowanie opierało się niemal wyłącznie na darowiznach wiernych. W momencie wybuchu II wojny światowej kościół znajdował się w stanie surowym, z zamontowaną kopułą oraz ukończoną wieżą, którą wieńczył posąg Matki Boskiej. Tuż po rozpoczęciu wojny, w wrześniu 1939 roku, Niemcy zarekwirowali obiekt na potrzeby koszar, urządzając w wieży punkt obserwacyjny. W trakcie wojny prace budowlane były kontynuowane, a w 1941 roku w kościele zaczęto odprawiać nabożeństwa.

Budowę zakończono w 1944 roku pod kierownictwem Stanisława Bukowskiego, a 18 sierpnia 1946 roku uroczyście konsekrowano nową świątynię. Osobliwy krok miał miejsce w październiku 2018 roku, kiedy to kościół został podniesiony do rangi bazyliki mniejszej na mocy decyzji papieża Franciszka. Równocześnie, z uwagi na jego unikalną wartość artystyczną, świątynia została wpisana na listę pomników historii w ramach akcji „100 Pomników Historii na stulecie odzyskania niepodległości”.

Architektura

Świątynia, której architektura zachwyca i wzbudza podziw, została zaprojektowana w modernistyczno-ekspresjonistycznym stylu. Ma formę ośmioboku i składa się z trzech różnych, stopniowo narastających brył. Główna część budynku tworzy zasadniczy plan kościoła, natomiast dwie pozostałe bryły to ośmioboczne attyki, które pełnią rolę parawanów.

W projekcie miała być pierwotnie umieszczona Gwiazda Zaranna, symbolizująca jutrzenkę Niepodległości. Architekt, Sosnowski, zdecydował się na wykorzystanie w projekcie planu gwiazdy, która stała się później punktem odniesienia w innych elementach wystroju wnętrza, takich jak dekoracyjne sklepienia.

Do budowy korpusu kościoła oraz jego ażurowej wieży wykorzystano żelbet, wprowadzając nowoczesne technologie, które umożliwiły osiągnięcie efektu przestronności i lekkości wnętrza. Istotnym elementem materiałowym użytym do budowy była cegła pozyskana z rozbiórki białostockiego soboru Zmartwychwstania Pańskiego.

Wieża

Wieża, wznosząca się na wysokość 78 metrów, dopełnia gwiaździste założenie świątyni i zwieńczona jest postacią Matki Boskiej, mającą 3 metry wysokości, która została zainstalowana na piastowskiej koronie. Ta forma nawiązuje do katedry w Kamieńcu Podolskim i została wzorowana na koronie króla Kazimierza Wielkiego. Wezwanie Królowej Korony Polskiej zostało dodane w tym samym czasie, co nawiązanie do Apokalipsy św. Jana [12:1].

Wnętrze

Wnętrze kościoła charakteryzuje się Kryształową strukturą sklepień, która nawiązuje do lokalnych sklepień z XVI wieku, występujących w miastach takich jak Łomża, Wiźna, Supraśl i Wilno. Główny ołtarz został starannie wykonany przez Antoniego Masłonia, a w świątyni znajdują się trzy rzeźby autorstwa Stanisława Horno-Popławskiego.

Te rzeźby przedstawiają: Chrystusa, umieszczonego w ołtarzu głównym, Matkę Boską z Dzieciątkiem w ołtarzu zewnętrznym oraz Chrystusa Dobrego Pasterza na galerii dziedzińca. Na suficie kościoła znajduje się witraż w formie rozety, przedstawiający symbole św. Ducha i Ewangelistów, zaprojektowany przez Placydę Siedlecką-Bukowską.

Po lewej stronie ołtarza głównego można zobaczyć ołtarz dedykowany św. Antoniemu, a również kaplicę boczną poświęconą św. Rochowi. Z kolei po prawej stronie usytuowano ołtarz Matki Boskiej Różańcowej, a za nim kaplicę Matki Boskiej Ostrobramskiej, w której umieszczono kopię obrazu z Wilna. W tejże kaplicy znajduje się także kilka tablic upamiętniających polskich żołnierzy z pułków kresowych.

Otoczenie

W otoczeniu bazyliki św. Rocha w Białymstoku znajduje się nowoczesna plebania, która została wzniesiona w latach 1929-1932 na podstawie projektu Oskara Sosnowskiego. Obiekt ten odznacza się charakterystycznym modernistycznym stylem, który współgra z architekturą kościoła.

Kościół jest otoczony murem, który pierwotnie miał być zbudowany na dwóch kondygnacjach. W jego konstrukcji umieszczono cztery wieżyczki narożne, które nawiązują do obronnych baszt. Ma to symbolicznie łączyć całą architekturę z regionalnym stylem budowli kościelnych typowych dla Kresów, znanych z charakterystycznych cech obronnych.

W półkolistej szyi bramnej można dostrzec podobieństwo do Ostrej Bramy w Wilnie, co dodaje historycznego kontekstu tej lokalizacji.

Warto wspomnieć, że 16 stycznia 2011 roku przy kościele odsłonięto pomnik-tablicę poświęconą ofiarom katastrofy polskiego Tu-154, która miała miejsce w Smoleńsku. Pomnik powstał z inicjatywy proboszcza parafii oraz społecznego komitetu, ukazując zaangażowanie lokalnej społeczności w upamiętnienie tragicznych wydarzeń.

---

Oceń: Bazylika św. Rocha w Białymstoku

---