Maria Renata Mayenowa

---

Życiorys

Maria Renata Mayenowa, znana również jako Rachela Gurewiczówna, przyszła na świat w Białymstoku w rodzinie żydowskiej. Była córką Benjamina-Lejba i Szejny Barasz. W roku 1914, po wybuchu I wojny światowej, udała się do Rosji, gdzie zamieszkała w Charkowie. W 1917 rozpoczęła naukę w gimnazjum, której kontynuacja została przerwana przez rewolucję październikową. Po powrocie do Białegostoku w 1922, od 1923 roku uczęszczała do 4. klasy gimnazjum Dawida Druskina, które ukończyła w 1927 roku.

We wrześniu tego samego roku rozpoczęła studia na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Wileńskiego. Pomimo wielu trudności, w tym problemów zdrowotnych oraz materialnych, z powodzeniem uzyskała dyplom w zakresie polonistyki w 1932 roku. Wśród jej nauczycieli akademickich znalazły się znakomitości, takie jak Manfred Kridl oraz Tadeusz Czeżowski. W 1934 roku, po zdaniu niezbędnego egzaminu, otrzymała tytuł magistra pedagogiki. W 1935 roku, już jako Rachela Kapłanowa z Gurewiczów, zdobyła licencjat nauczycielski dla szkół średnich i rozpoczęła pracę w Państwowym Gimnazjum Żydowskim.

Pod kierownictwem Kridla, jako Rachela Kapłanowa, napisała monografię na temat „Wesela” Stanisława Wyspiańskiego. To dzieło stało się podstawą do uzyskania stopnia doktora. Obrona pracy miała miejsce w maju 1939, a promocja doktorska odbyła się 13 grudnia tego samego roku.

Po obronie stopnia, początkowo pełniła rolę asystentki-wolontariuszki, a następnie, do momentu wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej, pracowała jako asystentka w Katedrze Filologii Polskiej Uniwersytetu Wileńskiego. W czasie okupacji niemieckiej, zmuszona była ukrywać się wraz z mężem, aktorem i reżyserem Józefem Mayenem, w Miorach na Białorusi, gdzie przetrwała dzięki pomocy profesora Czeżowskiego. Tuż po wojnie, podjęła pracę jako bibliotekarka w Bibliotece Miejskiej w Białymstoku. Dodatkowo, w latach 1946–1948 odbyła studia uzupełniające w Pradze, gdzie jej mąż był zatrudniony w polskiej ambasadzie.

W latach 1954–1968 pełniła obowiązki profesora na Uniwersytecie Warszawskim. Niestety, w wyniku represji marcowych straciła to stanowisko. Była założycielką oraz kierowniczką Pracowni Poetyki Teoretycznej oraz Języka Literackiego w Instytucie Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. Przez wiele lat, od 1957 do 1969, działała jako zastępca dyrektora ds. naukowych IBL PAN. Od 1953 roku pełniła także funkcję redaktorki serii wydawniczej „Biblioteka Pisarzy Polskich”.

Maria Renata Mayenowa organizowała konferencje naukowe, które przyciągały wybitne osobistości z zagranicy, takie jak Wiktor W. Żyrmunskij, Pierre Guiraud, Oscar Ducrot, Jurij Apresjan, Elena Paduszewa, czy Boris A. Uspienski. Dodatkowo, redagowała Słownik polszczyzny XVI wieku. Zmarła w Warszawie, pozostawiając w testamencie swój księgozbiór dla Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu w Białymstoku. W kręgu jej znajomych były takie postacie jak Zdzisława Kopczyńska, Lucylla Pszczołowska, Zofia Florczak, Anna Wierzbicka, Danuta Danek, Teresa Dobrzyńska, Elżbieta Janus, Anna Werpachowska (Axer), Dorota Urbańska, Jadwiga Jagiełło, Jan Kordys oraz Zbigniew Kloch.

W 1954 roku została odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi.

Prace

Maria Renata Mayenowa była wybitną postacią w dziedzinie strukturalizmu. W swoich pracach skupiała się na różnych aspektach, takich jak poetyka, wersologia, semiotyka oraz zagadnienia związane z językiem literackim. Jej badania znacznie przyczyniły się do rozwoju pragmatyki i spójności tekstu, które stały się fundamentem dla nowoczesnych badań tekstologicznych.

W 1949 roku opublikowała podręcznik zatytułowany Poetyka opisowa, a w kolejnych latach ukazały się jej inne istotne dzieła, takie jak O sztuce czytania wierszy z 1963, O języku poezji Jana Kochanowskiego z 1983, oraz Poetyka teoretyczna z 1974. Warto również wspomnieć o publikacji pośmiertnej, Studia i rozprawy, która ukazała się w 1993 roku. Przez całe życie była redaktorem pełnego wydania Dzieł wszystkich Jana Kochanowskiego, powszechnie znanego jako „sejmowe”.

Wśród jej najważniejszych prac teoretycznych wyróżnia się artykuł pt. Możliwości i niebezpieczeństwa metod matematycznych w poetyce, opublikowany w tomie Poetyka i matematyka w 1965 roku. W tym tekście Mayenowa wysunęła tezę, że „Ani punkt wyjścia, ani punkt dojścia nie jest i nie może być w filologii statystyczny”. Zaznaczyła również, że „praktycznie wynik statystycznego opisu wymaga dużej ostrożności w formułowaniu tez filologicznych”.

Ważną częścią twórczości Mayenowej była działalność edytorska. Angażowała się w popularyzację metodologii, które do tej pory były mało znane w nauce. Wydala wybór prac czeskich literaturoznawców zatytułowany Praska szkoła strukturalna 1926–1948, a także – wspólnie z Zygmuntem Salonim – antologię tekstów rosyjskich formalistów zatytułowaną Rosyjska szkoła stylistyki w 1970 roku. W ramach swoich działań wydała również dwutomową edycję prac Romana Jakobsona W poszukiwaniu istoty języka, do której napisała wstęp pt. Roman Jakobson – uczony i człowiek.

Koncepcja stylu zawarta w Poetyce teoretycznej miała znaczący wpływ na poglądy innych badaczy polskich. Jak zauważyła Teresa Skubalanka, jej prace wpłynęły w szczególności na myśli Jerzego Bartmińskiego, który kontynuował badania w tym obszarze.

Upamiętnienie

W 2006 roku wydano tom zbiorowy poświęcony Marii Renacie Mayenowej, zatytułowany Obecność, który został zredagowany przez Elżbietę Feliksiak.

---

Oceń: Maria Renata Mayenowa

---