Ludwik Zamenhof

---

Życiorys

Ludwik Zamenhof, wielki reformatorek językowy, przyszedł na świat w rodzinie żydowskiej w Białymstoku, która w roku jego narodzin, 1807, była częścią Imperium Rosyjskiego. Miejsce jego dzieciństwa zlokalizowane było w domu przy ulicy Zielonej 6, obecnie znanej jako ulica Zamenhofa, gdzie spotykały się różnorodne kultury i języki. Rodzice Ludwika to Markus oraz Rozalia z domu Sofer. Chłopiec miał do dyspozycji dużą rodzinę, w której skład wchodziło dziesięcioro rodzeństwa, w tym Fejgla, Gitlę, Sorę Dworę, Feliksa, Hersza, Henryka, Minę, Leona, Aleksandra i Idę.

W jego domu dominował język jidysz, a w komunikacji z otoczeniem używano głównie rosyjskiego, a czasami polskiego. Ludwik spędził dzieciństwo w społeczności Białegostoku, pełnej różnorodności narodowej, w której Żydzi, Polacy, Rosjanie oraz Niemcy współżyli blisko siebie. Już w wieku 10 lat, wykazując niezwykłe zdolności literackie, stworzył dramat zatytułowany Wieża Babel, uznając, że bariera językowa jest główną przyczyną konfliktów między ludźmi. Uważał, że wspólny język jest kluczem do porozumienia.

W 1869 roku, od jesieni, zaczął uczęszczać do miejscowego gimnazjum, które w dzisiejszych czasach znane jest jako VI Liceum Ogólnokształcące im. Króla Zygmunta Augusta. W 1873 rodzina Zamenhofów przeprowadziła się do Warszawy, skąd Ludwik rozpoczął naukę w II Gimnazjum, które ukończył w 1879 roku. Następnie w latach 1879–1881 studiował medycynę w Moskwie. W obliczu rosnącego antysemityzmu, po zamachu na cara Aleksandra II w 1881 roku, wrócił do Warszawy, gdzie kontynuował naukę do 1885 roku. Po ukończeniu studiów specjalizował się w okulistyce, kształcąc się w Wiedniu w 1886 roku.

W czasie nauki w warszawskim gimnazjum Zamenhof rozpoczął prace nad swoim językiem. To wtedy stworzył wczesną wersję swojego projektu językowego, nazywaną Lingwe Uniwersala. W kolejnych latach dopracował swoje pomysły, przekształcając je w formę, która jest nam dzisiaj znana. Z racji głębokiej znajomości wielu języków, w 1885 roku zakończył prace nad międzynarodowym językiem, który zyskał powszechne uznanie.

Po zakończeniu studiów Zamenhof podjął pracę jako okulista, ale jego prawdziwą pasją pozostawały języki. 26 lipca 1887 roku, po długich wysiłkach w poszukiwaniu wydawcy, ukazała się jego książka Język międzynarodowy. Przedmowa i podręcznik kompletny, wydana pod pseudonimem Doktoro Esperanto, co oznacza „doktor mający nadzieję”. Ta książka przyczyniła się do popularyzacji esperanto, a jej sukces możliwy był dzięki wsparciu finansowemu Aleksandra Silbernika, ojca Klary Silbernik, przyszłej żony Zamenhofa. W tym samym roku podręcznik został wydany w kilku językach, w tym po polsku, francusku, niemiecku i angielsku.

Już wkrótce po wydaniu podręcznika język ten zaczął zdobywać popularność, zyskując wiele zwolenników dzięki swojej prostocie i użyteczności. Umożliwiał wyrażanie skomplikowanych myśli i idei, co potwierdzały liczne publikacje naukowe i literackie, takie jak pełny przekład Pana Tadeusza. Pomimo początkowego sceptycyzmu, esperanto zyskało szerszą rzeszę zwolenników, a wkrótce zaczęły powstawać pierwsze kluby esperanckie, w tym pierwszy w Norymberdze.

W 1905 roku Zamenhof uczestniczył w pierwszym Światowym Kongresie Esperanto, odbywającym się w Boulogne-sur-Mer, gdzie obchodzono osiągnięcia esperantyzmu i podpisano ważną deklarację. Zamenhof osobiście został uhonorowany Orderem Legii Honorowej i w trakcie tego wydarzenia wieża Eiffla została podświetlona na jego cześć. Dzięki wsparciu od esperanckiej gazety La Revuo mógł brać udział w kolejnych kongresach, w tym w Waszyngtonie w 1910 roku. Kongresy te stawały się coraz bardziej widoczne na arenie międzynarodowej, a Zamenhof zyskał również rozgłos wśród liczących się przywódców europejskich.

Jednakże Zamenhof nie tylko martwił się o problem języka, ale również o podziały między ludźmi z powodów religijnych. W 1901 roku opublikował książkę pod pseudonimem „Homo sum” (łac. Człowiekiem jestem) zatytułowaną Hilelizm jako rozwiązanie kwestii żydowskiej, promującą zbliżenie Żydów do innych religii. Hilelizm pojawił się jednak z oporem zarówno wśród Żydów, jak i esperantystów. W odwrotnej reakcji, w 1906 roku, Zamenhof zaproponował nową ideę homaranizmu, która dążyła do zjednoczenia narodów i wprowadzenia wspólnego języka. Mimo jego wysiłków, nie znalazł uznania dla tej koncepcji.

W 1913 roku Zamenhof został zgłoszony jako kandydat do Nagrody Nobla, co świadczyło o jego wpływie na społeczność międzynarodową. Przez wiele lat mieszkał w Warszawie, w latach 1898–1915, w nieistniejącej już kamienicy przy ul. Dzikiej 5 (obecnie ul. Zamenhofa, róg Dzielnej). Zmarł 14 kwietnia 1917 roku, a jego pogrzeb odbył się 16 kwietnia na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej. Uroczystość pożegnalną prowadził rabin i kaznodzieja Wielkiej Synagogi na Tłomackiem, Samuel Poznański, który wygłosił wzruszające słowa: „Przyjdzie chwila, że cała polska ziemia zrozumie, jaką promienną sławę dał ten wielki syn swojej ojczyźnie…”.

Nagrobek

W 1922 roku zapadła decyzja o ogłoszeniu konkursu na projekt nagrobka Ludwika Zamenhofa, w który zaangażowani zostali wyłącznie rzeźbiarze z Polski. Celem takiego ograniczenia było zagwarantowanie, że zachowane zostaną tradycje projektowania hebrajskich nagrobków oraz umożliwienie artystom osobistych wizyt na cmentarzu, co miało na celu zapoznanie się z warunkami terenowymi.

W wyniku przeprowadzonego konkursu zgłoszono 18 różnych projektów. Komisja sędziowska, w której skład wchodzili: Szczepkowski, Ostrowski, Marian Sługocki, Bujwid oraz Ignacy Teichfeld, miała za zadanie ocenić zgłoszone prace.

Dla autorów najlepszych projektów przewidziano dwie nagrody pieniężne w wysokości 12 i 6 funtów. Ostatecznie pierwsza nagroda trafiła do pracy zatytułowanej „Nadzieja”, której autorem był Mieczysław Lubelski z Poznania. Druga nagroda przypadła projektowi przedstawiającemu pięć części świata, stworzonym przez warszawskiego rzeźbiarza Tadeusza Breyera.

Pomnik, z uwagi na koszty produkcji, został wytworzony w Szkocji, w Aberdeen. Komitet organizacyjny odpowiedzialny za jego wykonanie starał się o uzyskanie zwolnienia z cła oraz opłat przewozowych. Obiekt został przewieziony statkiem do Gdyni, a następnie transportowany pociągiem do Warszawy.

Odsłonięcie nagrobka planowano na dziewiątą rocznicę śmierci Zamenhofa; jednak na prośbę jego rodziny, która miała swoje uwagi dotyczące daty, ceremonia została przełożona na najbliższą niedzielę, tj. 18 kwietnia 1926 roku. W trakcie odsłonięcia pomnika odbyło się przemówienie, które wygłosił Leo Belmont.

Odznaczenia

W dorobku Ludwika Zamenhofa, znanego jako twórca języka esperanto, znajdują się istotne odznaczenia, które odzwierciedlają jego znaczenie i wpływ na kulturę międzynarodową.

• oficer Orderu Legii Honorowej (Francja),
• komandor Orderu Izabeli Katolickiej (Hiszpania).

Upamiętnienie

15 grudnia jest szczególnym dniem dla miłośników języka esperanto oraz pamięci Ludwika Zamenhofa. Tego dnia obchodzony jest Dzień Ludwika Zamenhofa, który jest wyjątkową okazją do refleksji nad jego wkładem w promowanie idei komunikacji międzykulturowej.

Na całym świecie można znaleźć wiele lokalizacji takich jak ulice, place oraz inne obiekty, które zostały nazwane imieniem Zamenhofa. Warto wspomnieć, że imieniem tym nazwano także dwie planetoidy, które krążą pomiędzy Jowiszem a Marsem. Jedna z nich, planetoida (1462), została odkryta w 1938 roku.

W 1924 roku, na ścianie hotelu „Hammerand” w Wiedniu, który był miejscem pobytu Zamenhofa w latach 1886 i 1897, miała miejsce ważna ceremonia. Odsłonięto tam marmurową tablicę pamiątkową, na której uhonorowano twórcę esperanto. W uroczystości wzięli udział jego wdowa oraz córka, a przemówienie wygłosił profesor dr Odo Bujwid z Krakowa. Całość zakończyła się wspólnym odśpiewaniem hymnu esperanckiego.

W 1959 roku w stoczni jugosłowiańskiej zbudowano drobnicowiec dla Polskich Linii Oceanicznych, który z dumą ochrzczono jako „Zamenhof”. Ten sam rok był również czasem 100-lecia urodzin Zamenhofa, a w Gdańsku odbył się XV Zjazd młodzieży esperanckiej, w którym uczestniczyło 250 delegatów z 16 państw. Z tej okazji w Dolinie Świemirowskiej posadzono okolicznościowy dąb z pamiątkową tablicą.

W 1979 roku wprowadzono do obiegu polską monetę kolekcjonerską o nominale 100 zł z wizerunkiem Ludwika Zamenhofa. Ta wyjątkowa moneta została wyprodukowana ze srebra próby 625, a jej nakład wynosił 30 000 egzemplarzy. Jej średnica wynosiła 32 mm, a waga to 16,5 g, z gładkim rantem.

Obecność imienia Ludwika Zamenhofa w polskiej rzeczywistości jest widoczna także w instytucjach, takich jak Uniwersytecki Dziecięcy Szpital Kliniczny w Białymstoku. Co więcej, jego dom rodzinny oraz pomnik oraz Centrum im. Ludwika Zamenhofa są częścią Szlaku Dziedzictwa Żydowskiego w Białymstoku, który otwarto w czerwcu 2008 roku. Szlak ten został stworzony przez grupę doktorantów i studentów UwB, którzy współpracowali z Fundacją Uniwersytetu w Białymstoku. Punkty te znalazły się również na nowym Szlaku esperanto i wielu kultur, który został otwarty w czerwcu 2009 roku przez firmę Landbrand.

Podczas 38. sesji Konferencji Generalnej UNESCO, która miała miejsce w dniach 3-18 listopada 2015 roku, podjęto decyzję, że setna rocznica śmierci Ludwika Zamenhofa, przypadająca w 2017 roku, będzie obchodzona pod auspicjami UNESCO. To wydarzenie podkreśla znaczenie jego dzieła oraz wpływ, jaki miał na rozwój międzynarodowej komunikacji.

Inne

W działalności publicystycznej Zamenhof posługiwał się różnorodnymi pseudonimami, takimi jak D-ro Esperanto, Unuel (co oznacza „jeden z ludu”), Gofzamen oraz Anna R. Jego twórczość obejmuje antologię tekstów literackich, które zostały przetłumaczone na esperanto, zatytułowaną „Fundamenta krestomatio”, wydaną w 1904 roku. Wśród jego licznych przekładów szczególne miejsce zajmuje całościowe tłumaczenie Starego Testamentu.

Ruch esperancki, który został zapoczątkowany przez Ludwika Zamenhofa, wkrótce zaczął się szybko rozprzestrzeniać po całym świecie. Twórca tego ruchu dobrowolnie zrzekł się wszelkich praw związanych z esperanto, oddając je do użytku całej ludzkości.

---

Oceń: Ludwik Zamenhof

---