Chaim Zelig Słonimski

---

Życiorys

Chaim Zelig Słonimski, syn Jakuba Słonimskiego, przyszedł na świat w Białymstoku, w tradycyjnej ortodoksyjnej rodzinie żydowskiej, co zapewniło mu dostęp do religijnego wykształcenia. W 1828 roku ożenił się z zamożną dziewczyną z Zabłudowa, po czym zamieszkał w wybranym przez teścia miejscu. Tam zaczął samodzielnie zgłębiać tajniki matematyki oraz astronomii, korzystając z wiedzy Jechiela Zabłudowskiego, jednego z prekursów żydowskiego oświecenia. W tym czasie nauczył się również kilku języków obcych, w tym niemieckiego, rosyjskiego oraz francuskiego.

W wyniku konfliktów związanych z jego pasją do nauki i niechęcią małżonki, rozwiódł się w 1831 roku i powrócił do rodzinnego Białegostoku, gdzie zdobył zatrudnienie jako pisarz w hucie szkła, którą zarządzał jego brat. W 1834 roku, dzięki wsparciu bogatego Mojżesza Rozentala z Wilna, zdołał opublikować w języku hebrajskim podręcznik matematyki zatytułowany Podstawy wiedzy (hebr. Jesodej chochma), który obejmował podstawy algebry. Rok później, w 1835, zaprezentował swoją pierwszą pracę z zakresu astronomii, nazwaną Kometa (aram. Kochawa de-szawit), w której znalazł się opis komety Halleya. Publikacja ta przyniosła mu znaczną sławę, co skłoniło go do przeniesienia się do Warszawy w 1838 roku.

W Warszawie Słonimski związał się z polskimi astronomami, takimi jak Jan Baranowski oraz Franciszek Armiński, którzy napisali wstęp do jego kolejnego dzieła Dzieje nieba (hebr. Taldot ha-szamajim), wydanego w 1838 roku przy protekcji matematyka Abrahama Jakuba Sterna. W swoim dziele zademonstrował błędy tradycyjnych metod obliczania lat przestępnych w kalendarzu hebrajskim i jako pierwszy w piśmiennictwie hebrajskim przyjął heliocentryczny system Mikołaja Kopernika.

W 1839 roku Słonimski wynalazł maszynę do dodawania i odejmowania, którą zaprezentował w Królewcu, zdobywając uznanie Friedricha Wilhelma Bessela. Dwa lata później, w 1842, ożenił się z Sarą, najmłodszą córką Abrahama Sterna, co umożliwiło mu osiedlenie się w Warszawie.

Pobyt w stolicy zaowocował intensywną pracą nad ulepszaniem maszyny liczącej wynalezionej przez teścia. Słonimski z sukcesem prezentował swoje osiągnięcia na wystawach w Królewcu w 1844 oraz w Sankt Petersburgu w 1845 roku, gdzie zdobył nagrodę od Cesarskiej Akademii Nauk, a także zgodę cesarza Mikołaja I Romanowa na zamieszkanie poza dzielnicą żydowską w Warszawie. Jego wynalazek, zaprezentowany następnie w Berlinie, również przyniósł mu notoriety, a król Fryderyk Wilhelm IV nagrodził go kwotą 50 friedrichsdorów.

W latach 1846–1858 Słonimski mieszkał w Tomaszowie Mazowieckim, gdzie na bazie nagrody zdobytej w Londynie za jego maszynę wydzierżawił ziemię. Tam prowadził badania z różnych dziedzin, takich jak garncarstwo, metalurgia, hydrostatyka czy elektryczność. W roku 1850 złożył patent na cynowanie naczyń kuchennych zlanego żelaza, a cztery lata później na sikawkę strażacką. W 1852 wynalazł metodę liczenia lat przestępnych w kalendarzu żydowskim.

W 1859 roku Słonimski ulepszył działanie telegrafu, umożliwiając jednoczesne przesyłanie czterech depesz przez jeden przewód. W 1862 założył czasopismo popularnonaukowe w języku hebrajskim, zatytułowane „Ha-Cefira” (z hebr. Jutrzenka), które w swoim założeniu miało przyczyniać się do asymilacji Żydów.

W 1861 Słonimski został inspektorem Szkoły Rabinów w Żytomierzu, a równocześnie cenzorem hebrajskich publikacji, co zmusiło go do wstrzymania wydawania „Ha-Cefiry”, z którą współpracował jeszcze w 25-edytowanych numerach. Szkoła, w której oprócz działalności edukacyjnej prowadził z żoną Sarą kółko dramatyczne, została zamknięta przez władze carskie w 1873 roku, co zmusiło Słonimskiego do powrotu do Warszawy.

W 1875 wznowił działalność „Ha-Cefiry” najpierw w Berlinie, a potem w Warszawie, prowadząc je aż do 1886 roku. Od 1864 uczestniczył w Warszawskim Towarzystwie Krzewienia Oświaty wśród Izraelitów. W 1865 wydał podręcznik do matematyki Podstawy nauki liczenia (hebr. Jesodej chochma ha-sziur). Zmarł w Warszawie i został pochowany na głównej alei cmentarza żydowskiego przy ulicy Okopowej (kwatera 71, rząd 1).

Chaim Zelig Słonimski pozostawił po sobie czterech synów, w tym przedwcześnie zmarłego Abrama Jakuba (1845–1849) oraz Józefa (1860–1934), Lajba vel Leonida (Ludwika) (1850–1918) oraz Stanisława (1853–1916). Dwaj ostatni synowie porzucili judaizm na rzecz katolicyzmu i prawosławia. Wśród jego wnuków znaleźli się: Antoni Słonimski (1895–1976), Piotr Słonimski (1893–1944), Nicolas Slonimsky (1894–1995), Michaił Słonimski (1897–1972) oraz Aleksander Słonimski (1881–1964).

Prace

Chaim Zelig Słonimski był autorem wielu ważnych prac, które mają znaczenie zarówno w dziedzinie matematyki, jak i astronomii. Oto niektóre z jego najważniejszych publikacji:

• Mosedej chochma. Podstawy nauki, Wilno 1834,
• Kochva de-šavit. Kometa, Wilno 1835,
• Toldot ha-šamajim. Dzieje nieba. Warszawa 1838,
• Opisanie novago ċislitel’nago instrumenta (Описание нового числительного инструмента). Petersburg, 1845,
• Eine allgemeine Formel für die gesamte jüdische Kalender-Berechnung. Journal für die reine und angewandte Mathematik 28 (1844),
• Allgemeine Bemerkungen über Rechenmaschinen und Prospectus eines neu erfunden Rechen-Instruments. Journal für die reine und angewandte Mathematik (1844),
• Mecijuł ha-nefeš ve Kijuma chuc la-guf. Warszawa, 1852,
• Jesode ha-ibur. Warszawa, 1852,
• Ot zikaron. Warszawa, 1858,
• Jesodej chochmat ha-šiur (1865).

Wszystkie te spisane prace dokumentują intelektualny wkład Słonimskiego w rozwój nauki.

---

Oceń: Chaim Zelig Słonimski

---