Maciej Pręczyński

Kultura i sztuka

Maciej Pręczyński, znany również pod wieloma innymi nazwiskami, takimi jak Prączyński, Prencinski, czy Przeczyński, urodził się około 1750 roku w Białymstoku. Zmarł po 1799 roku w nieznanym miejscu.

W historii polskiego tańca, Pręczyński zajmuje wyjątkowe miejsce jako tancerz, baletmistrz, choreograf oraz pedagog tańca. W latach 1775–1777 pełnił rolę pierwszego tancerza demi-caractère w warszawskim teatrze, co czyni go jednym z pionierów polskiego tańca zawodowego.

Co więcej, był on pierwszym polskim choreografem, który zyskał uznanie nie tylko w kraju, ale również za granicą, występując na prestiżowych scenach w Wenecji i Wiedniu. Jego osiągnięcia na międzynarodowej arenie baletowej są wyjątkowe w XVIII wieku, kiedy to wielu polskich artystów pozostawało nieznanych na zewnątrz kraju.

W życiu osobistym Pręczyński był żonaty z Katarzyną Emers, o której nie zachowały się bliższe informacje.

Kariera artystyczna

W Białymstoku

Maciej Pręczyński przyszedł na świat w białostockiej rodzinie, noszącej cechy typowego mieszczaństwa. Był najstarszym synem Stanisława Pręczyńskiego, który był nie tylko powroźnikiem, ale także miejskim radnym. Jego mama, Konstancja z Malinowskich, odegrała ważną rolę w jego życiu. Około 1762 roku, rozpoczynając swoją przygodę z tańcem, uczył się pod okiem włoskiego baletmistrza Antonio Puttiniego. Jego występy w nieznanych dotąd przedstawieniach teatru dworskiego hetmana Jana Klemensa Branickiego miały miejsce w białostockiej rezydencji aż do 1771 roku, kiedy to teatr zakończył swoją działalność po śmierci mecenasa.

Za granicą

W sezonie jesiennym i karnawałowym 1773/74 Pręczyński trafił do Wenecji, gdzie zyskał tytuł pierwszego tancerza serio (primo ballerino serio) w ekipie baletmistrza Antoine’a Trancarta. Jego talent pozwolił mu na tworzenie solowych partii w kilku premierowych baletach. W tym czasie mógł poznać wybitnego choreografa Gaspara Angioliniego, który w 1774 roku zabrał go do Wiednia, stając się dyrektorem baletu w Burgtheater. Pręczyński, jako jeden z solistów, miał okazję występować w takich baletach Angioliniego jak: La Partie de chasse de Henri IV, L’Espiegle du village oraz Sidney und Silli, oder Wohltätigkeit und Dankbarkeit, które później przeniesiono na scenę warszawską.

W Warszawie

W lutym 1775 roku artysta powrócił do Warszawy, gdzie objął rolę pierwszego tancerza demi-caractère w zespole baletowym pod kierownictwem Giovanniego Antonia Sacco, który wówczas pracował w Pałacu Radziwiłłowskim. W marcu tego samego roku zadebiutował w roli Peleusza w balecie Sąd Parysa, z choreografią Francesco Casellego, inspirowaną Noverre’em. Niezwykle utalentowany, zadebiutował również jako choreograf, przedstawiając w Warszawie balet Angioliniego Sidnei i Silli, czyli Dobroczynność i wdzięczność. W pierwszych miesiącach swojego warszawskiego istnienia zrealizował Polowanie Henryka IV według Angioliniego oraz kilka innych znaczących prac, w tym: Diana i Endymion, Divertissement wiejskie oraz Zdobycie złotego runa, działając w warszawskim teatrze do stycznia 1777 roku.

Na kresach wschodnich

Po zakończeniu swojej działalności w Warszawie, Maciej Pręczyński został baletmistrzem oraz nauczycielem tańca w teatrach na wschodnich kresach Polski. Swoją karierę kontynuował na dworze hetmana Michała Kazimierza Ogińskiego w Słonimiu. W kolejnych latach współpracował z dworem kanclerza wielkiego litewskiego Aleksandra Michała Sapiehy, zaczynając w Różanie, gdzie w 1784 roku zrealizował balet La Clémence de Titus, będący prezentacją sztuki przed królem Stanisławem Augustem. Pracując w Dereczynie, Pręczyński prowadził teatr oraz uczył tańca aż do 1793 roku. Po śmierci księcia Sapiehy, krótko kierował zespołem komediowo-baletowym w Wilnie. Ostatnie lata jego kariery to czas nauczycielskiej pracy w korpusie kadetów oraz baletmistrzowania w teatrze dworskim rosyjskiego generała Siemiona Zoricza w Szkłowie, aż do śmierci swojego ostatniego pracodawcy w 1799 roku. Dalsze losy Pręczyńskiego pozostają nieznane.

Ważniejsze role

Maciej Pręczyński ma na swoim koncie szereg znaczących przedstawień, które miały miejsce na różnych scenach w XVII i XVIII wieku. Oto zestawienie jego kluczowych ról w kolejności chronologicznej:

  • 1773: Corebo – Ajace e Cassandra, choreografia Antoine Trancard (Teatro San Benedetto, Wenecja),
  • 1773: Signor Turco – Le feste o le gelosie del serraglio, choreografia Antoine Trancard (Teatro San Benedetto, Wenecja),
  • 1773: Turno – Enea e Lavinia, choreografia Antoine Trancard (Teatro San Benedetto, Wenecja),
  • 1773: Dafni – Gli amanti fedili, choreografia Antoine Trancard (Teatro San Benedetto, Wenecja),
  • 1774: rola nieznana – Il ratto di Prosperina, choreografia Antoine Trancard (Teatro San Benedetto, Wenecja),
  • 1774: rola nieznana – Divertimento campestre, choreografia Antoine Trancard (Teatro San Benedetto, Wenecja),
  • 1774: rola nieznana – La partie de chasse de Henri IV, choreografia Gasparo Angiolini (Burgtheater, Wiedeń),
  • 1774: rola nieznana – L’Espiegle du village, choreografia Gasparo Angiolini (Burgtheater, Wiedeń),
  • 1774: rola nieznana – Sidney und Silli, oder Wohltätigkeit und Dankbarkeit, choreografia Gasparo Angiolini (Burgtheater, Wiedeń),
  • 1775: Peleusz – Sąd Parysa, choreografia Francesco Caselli (Teatr w Pałacu Radziwiłłowskim, Warszawa),
  • 1775: rola nieznana – Sidnei i Silli, czyli Dobroczynność i wdzięczność, choreografia Maciej Pręczyński według Gasparo Angioliniego (Teatr w Pałacu Radziwiłłowskim, Warszawa),
  • 1775: Octav – Skąpiec oszukany, choreografia Giovanni Antonio Sacco (Teatr w Pałacu Radziwiłłowskim, Warszawa).

Przypisy

  1. „Danseur noble”, „danseur de demi-caractère”? [online], auguste.vestris.free.fr [dostęp 18.11.2017 r.]
  2. Obiekty - Archiwum Teatr Wielki [online], archiwum.teatrwielki.pl [dostęp 18.11.2017 r.]
  3. Aftanazy, Roman. Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej. Różana [online], sources.ruzhany.info [dostęp 18.11.2017 r.]
  4. Różana [online], dworypogranicza.pl [dostęp 18.11.2017 r.]
  5. Bezbrzeżne myśli: Różana... wędrówki po Białorusi [online], bezbrzeznemysli.blogspot.com [dostęp 18.11.2017 r.]
  6. Bożena Mamontowicz-Łojek, Tancerze króla Stanisława Augusta, 1774-1798, Oficyna Wydawnicza RYTM, Warszawa 2005.
  7. Francesco Passadore, Franco Rossi, Il Teatro San Benedetto do Venezia. Cronologia degli spettacoli, 1755-1810, Edizione Fondazione Levi, Venezia 2003, s. 83–88.
  8. Karyna Wierzbicka, Źródła do historii teatru warszawskiego od roku 1762 do roku 1833, cz. I. Czasy Stanisławowskie, Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Wrocław 1951, s. 163.
  9. Muzykal'nyj teatr Belorusii XVIII veka. Dooktyabr'skij period, redaktory G. G. Kupešova, „Navuka i tekhnika”, Minsk 1990, s. 238–239.
  10. Gurij I. Baryšev, Teatral'naja kul'tura Belorusii XVIII veka, „Navuka i tekhnika”, Minsk 1992, s. 215–216.
  11. Taddeo Wiel, I Teatri Musicali Veneziani del Settecento, Venezia 1897 (reprint: Edition Peters, Leipzig 1979), s. 295, 299, 300.
  12. Ludwik Bernacki, Teatr, dramat i muzyka za Stanisława Augusta, t. II, Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Lwów 1925, s. 336.
  13. Ludwik Bernacki, Teatr, dramat i muzyka za Stanisława Augusta, t. II, Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Lwów 1925, s. 330.
  14. Stanisław Dąbrowski, Teatr hetmański w Białymstoku w XVIII wieku, Koło Miłośników Historii Literatury i Sztuki, Białystok 1938.
  15. a b Prenczyński Maciej, [w:] Słownik biograficzny teatru polskiego 1765-1965, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1973, s. 566.
  16. a b c Paweł Chynowski, Maciej Pręczyński: http://archiwum.teatrwielki.pl/baza/-/o/maciej-preczynski/1328185/20181.

Oceń: Maciej Pręczyński

★★★★★
Średnia ocena:4.63 Liczba ocen:25