Aleksandra Ekster

---

Dzieciństwo i młodość

Artystka ta urodziła się w Białymstoku w roku 1882, wówczas będącym częścią guberni grodzieńskiej Imperium Rosyjskiego. Była córką rosyjskiego urzędnika statecznego, Aleksandra Awramowicza Grigorowicza, który pełnił funkcję asesora kolegialnego.

Jego pochodzenie związane było z zasymilowaną rodziną żydowską, natomiast matka Aleksandry miała korzenie greckie. Przyjaciółka, nazywana przez bliskich Asią, większość swojego dzieciństwa spędziła w Kijowie, gdzie uczęszczała do Gimnazjum św. Olgi w latach 1892–1899.

Okres kijowski

Aleksandra Ekster rozpoczęła swoją artystyczną edukację od studiów w Kijowskiej Szkole Sztuk Pięknych w latach 1901–1903. W tym czasie miała okazję kształcić się wraz z takimi osobistościami jak Ołeksandr Bohomazow oraz Alexander Archipenko, pod okiem profesora Mykoły Pymonenko. W kolejnych latach, między 1906 a 1908 rokiem, kontynuowała naukę na tej samej uczelni, tym razem jako wolny słuchacz.

W 1903 roku Aleksandra wzięła ślub z kijowskim prawnikiem Nikołajem Jewgieniewiczem Eksterem. Jej mąż przynależał do kulturalnej i intelektualnej elity Kijowa, co umożliwiło młodej artystce czasowe zaangażowanie się w ówczesne środowisko artystyczne. Wpływ, jaki na jej twórczość miało ukraińskie otoczenie artystyczne, pozostawał znaczący także później, gdy Ekster mieszkała w Petersburgu, Moskwie, Austrii oraz Francji.

We wczesnym okresie swojej kariery, Ekster tworzyła prace w stylu impresjonistycznym. Pomimo zdobytych uznania i rosnącej popularności, nieustannie dążyła do odkrywania nowych ścieżek w sztuce, co świadczy o jej nieustannej potrzebie rozwoju i eksperymentów w malarstwie.

Podróże

Podczas licznych podróży oraz pobytów w różnych częściach Rosji i za granicą, Aleksandra Ekster nawiązała cenne znajomości z wieloma wybitnymi artystami zarówno europejskimi, jak i rosyjskimi, w szczególności z przedstawicielami kubizmu oraz futuryzmu.

Jedną z pierwszych zagranicznych podróży odbyła już kilka lat po swoim małżeństwie, kierując się do Paryża. W 1907 roku rozpoczęła naukę w Académie de la Grande Chaumière, jednakże szybko zrezygnowała z formalnych studiów.

W czasie swojego pobytu w Paryżu miała okazję poznać między innymi Guillaume’a Apollinaire’a, co pozwoliło jej nawiązać relacje z wieloma pionierami europejskiej sztuki, w tym z Pablo Picasso, Georges’em Braque’iem oraz Fernandem Légerem. Wokoło kubistów odkryła to, czego w bezowocny sposób próżno było jej szukać w Akademii.

Istotnym momentem w jej artystycznym rozwoju była podróż do Włoch w 1912 roku, która w znaczący sposób wpłynęła na pojawienie się futurystycznych motywów w jej późniejszych pracach. W Italii poznała Umberto Boccioniego, współautora Manifestu futuryzmu, oraz Ardengo Sofficiego, którzy zwrócili jej uwagę na dynamikę ruchu, energię życiową oraz architekturę miejską, co miało ogromny wpływ na jej twórczość.

Okres moskiewski i petersburski

W roku 1912, po powrocie do Kijowa, Aleksandra Ekster zaczęła odnajdywać inspirację w urbanistycznej przestrzeni, co zaowocowało serią kubofuturystycznych obrazów, w tym dziełem zatytułowanym „Kijów, ulica funikuleriwska”. Jej nowa pracownia znajdowała się na poddaszu domu przy ulicy Fundukliewskiej, obecnie znanej jako ul. Chmielnickiego. Artystka przeszła od impresjonizmu do awangardy, co spotkało się z dużym sceptycyzmem ze strony konserwatywnych artystów kijowskich.

Chłodne przyjęcie w Kijowie skłoniło Ekster do przeprowadzki do Moskwy już w tym samym roku. Związała się z liberalnym Bubnowym Waletem i brała udział w jego wystawach. To był początek nowego rozdziału jej twórczości. Ekster na stałe związała się z malarstwem kubofuturystycznym, co dało początek pracom charakteryzującym się eksperymentami formalnymi i intensywnymi kolorami. Pomimo inspiracji ludową tradycją i neoprymitywizmem, jej wielobarwne dzieła nie były od razu entuzjastycznie przyjmowane.

W 1912 roku artystka dołączyła do rosyjskiej grupy artystycznej „Sojusz Młodych” w Petersburgu. Nawiązała relacje z czołowymi twórcami awangardy: Ilją Erenburgiem, Michaiłem Łarionowem, Dawidem Burlukiem, Wadymem Mellerem, Aristarchem Lentułowem, Siergiejem Lutkiewiczem i innymi. Ekster, obok Natalii Gonczarowej, Ljubow Popowej i Olgi Rozanowej, stała się wiodącą żeńską postacią rosyjskiej awangardy. W tym czasie publikowała także teksty teoretyczne oraz prowadziła różnorodne kursy, uczyła rękodzieła, a także organizowała zajęcia dla dzieci, podczas których tworzyły ilustracje do ludowych bajek, grając przy tym muzykę.

W 1915 roku dołączyła do grupy Supremus Kazimierza Malewicza, gdzie poznała zasady suprematyzmu i konstruktywizmu. W 1917 roku wsparła rewolucję październikową, a rok później wyszła za mąż za Nikołaja Niekrasowa, wracając na trzy lata do Kijowa, gdzie pracowała dla studia baletowego Bronisławy Niżyńskiej. W 1921 ponownie przybyła do Moskwy i związała się z Wchutiemasem, prowadząc wykłady oraz obejmując urząd dyrektora jednego z wydziałów. Razem z Wierą Muchiną przygotowała projekt pawilonu dla gazety „Izwiestja” na первой Wszechrosyjskiej Rolniczej Wystawie, która miała miejsce w Moskwie w 1923 roku.

W 1916 roku rozpoczęła działalność w teatrze, co zrewolucjonizowało podejście do scenografii. Ekster wprowadziła nowatorskie rozwiązania w kształtowaniu przestrzeni teatralnej, rozmieszczeniu światła oraz projektowaniu kostiumów i rekwizytów. Jej projekty charakteryzowały się dynamizmem i barwnością, a najsłynniejsze z nich, zainspirowane grą kolorowych świateł, znosiły podział między sceną a widownią. W latach 1916-1921 pracowała nad scenografiami dla Moskiewskiego Teatru Kameralnego oraz do filmu „Aelita” (1924) w reżyserii Jakowa Protazanowa. Współpracowała również z moskiewskim salonem mody, gdzie projektowała mundury galowe Armii Czerwonej w latach 1922-1923.

O uznaniu talentu Ekster świadczy jej udział w wielu międzynarodowych wystawach (w Moskwie, Odessie, Petersburgu, Paryżu), gdzie jej prace były prezentowane obok dzieł najznamienitszych europejskich artystów.

Okres paryski

W latach 1924–1925 Aleksandra Ekster zaangażowała się w organizację radzieckiego pawilonu na XIV Międzynarodowej Wystawie w Wenecji. To znaczące przedsięwzięcie miało miejsce w kontekście jej licznych podróży do Francji, gdzie ostatecznie osiedliła się na stałe, spędzając resztę życia jako wykładowca w paryskiej Akademii Sztuki Współczesnej.

W tym okresie artystka realizowała różnorodne projekty artystyczne, z szczególnym naciskiem na projekt Les Livres Manuscrits. Było to wyjątkowe przedsięwzięcie, które polegało na tworzeniu ręcznie pisanych i ilustrowanych książek, zwykle w jednym lub bardzo ograniczonej liczbie egzemplarzy, co czyniło je jeszcze bardziej wyjątkowymi.

W roku 1925 wzięła udział w Międzynarodowej Wystawie Sztuki Dekoracyjnej i Wzornictwa w Paryżu. Jej obecność na tej prestiżowej wystawie umocniła jej status w świecie sztuki. Ponadto, artystka nieustannie brała udział w licznych wernisażach odbywających się na całym świecie, między innymi w miastach takich jak Berlin (1927), Londyn (1928), Paryż (1929), Nowy Jork (1930) oraz Praga (1937). Współpracowała również ze Związkiem Radzieckim, co miało dla niej duże znaczenie w kontekście jej twórczości.

Niestety, podczas II wojny światowej kontakt z ZSRR został przerwany, co niewątpliwie wpłynęło na jej sytuację artystyczną. Aleksandra Ekster zmarła w 1949 roku w Paryżu, pozostawiając po sobie bogate dziedzictwo artystyczne, które do dziś inspiruje wielu twórców.

Literatura

Oto zbiór kluczowych publikacji dotyczących Aleksandry Ekster, które znacząco przyczyniły się do jej uznania jako artystki awangardowej. Wśród nich znajdują się następujące pozycje:

• Andréi Nakov, Alexandra Exter: [Catalogue]. Paris: Galerie Jean Chauvelin, 1972,
• Giorgij Kowalenko, Aleksandra Ekster: Puti chudożnika. Chudożnik i wriemja: [Аlbum]. Moskwa: Galart, 1993. ISBN 5-269-00056-3,
• Alexandra Exter, monograph [1882-1949]. Dmytro Horbachov, John E. Bowlt, Jean Chauvelin, Nadia Filatoff, Milo, Max, Chevilly-Larue, Francja 2003. ISBN 2-914388-27-6,
• Giorgij Kowalenko. Alexandra Exter. Monografija, T. 1-2. Moskwa, 2010. ISBN 978-5-91611-018-0,
• Marta Panas-Goworska, Andrzej Goworski, Aleksandra Ekster. Amazonka awangardy. Vogue, 2018.03.17.

---

Oceń: Aleksandra Ekster

---