Nowe Miasto (Białystok)

---

Historia

Nazwa „Nowe Miasto” ma głębokie korzenie historyczne, odnosząc się do obszaru położonego na wschód od rynku, tuż za rzeką Białą. Współczesne ulice, takie jak ul. Warszawska, częściowo Jurowiecka, Sienkiewicza, Elektryczna oraz Kościelna, mieszczą się w tym terenie. Proces zagospodarowania regionu, który obecnie nosi miano „Nowego Miasta”, rozpoczął się pod koniec lat 80. oraz na początku lat 90. XX wieku.

Po roku 2000 osiedle zostało podzielone na dwie części: Nowe Miasto I, które obejmowało teren zachodni, od Paderewskiego do Składowej/Żeromskiego/Sławińskiego, oraz Nowe Miasto II, znajdujące się na wschodzie, od Żeromskiego/Sławińskiego do Wiejskiej/Kawaleryjskiej. W roku 2005/06 nastąpiła istotna zmiana — wówczas to zmieniono nazwę osiedla Nowe Miasto II na Kawaleryjskie.

Warto również wspomnieć, że w 2013 roku granice osiedla zostały ponownie zmodyfikowane, co zaowocowało dodaniem fragmentu dotychczasowych Dojlid do obszaru „Nowego Miasta”.

Położenie dzielnicy

Dzielnica Nowe Miasto jest zlokalizowana w południowo-zachodniej części Białegostoku, na obszarze, który ma swoje korzenie w kilku dawnych osadach. Należą do nich:

• dawna wieś Starosielce, założona w I połowie XVI wieku, w której znajdziemy ulice takie jak: Składowa, Transportowa, Starosielce, Ścianka, Paderewskiego, św. Jerzego oraz przedłużenie Pułaskiego,
• dawna wieś Słoboda, datowana na II połowę XVII wieku, gdzie z kolei ulice Wiejska, Pogodna oraz Dzielna stanowią granicę z wsią Starosielce, a także przedłużenie Zachodniej,
• dawna wieś Horodniany, powstała na przełomie XIV i XV wieku, w której mieszczą się ulice: Sławińskiego, Wiadukt, Zapiecek, Pszczela, Kominek, przedłużenie Wspólnej, Dubois (granica z wsią Starosielce) oraz Południowa (granica z majątkiem państwowym Słoboda),
• majątek państwowy Słoboda, wcześniej znane jako dobra Białystok, założony w 1802 roku na gruntach wsi Słoboda, był najpierw częścią państwa pruskiego, a od 1807 roku przynależał do Rosji, a w nim ulice: Żeromskiego, Zachodnia, Kręta, Pułaskiego, Kredytowa, Ułańska, Harcerska, Słoneczna, Wiosenna oraz Wspólna.

Kalendarium historii dzielnicy

W historii dzielnicy Nowe Miasto w Białymstoku zachowało się wiele istotnych dat oraz wydarzeń, które miały wpływ na jej rozwój i charakter. Oto najważniejsze punkty:

• 1919 – przyłączenie do Białegostoku m.in. wsi Starosielce i Słoboda,
• 1924 – powstanie pierwszych kooperatyw mieszkaniowych, założonych przez urzędników miejskich z ambitnym planem zagospodarowania gruntów Słobody i Bażantarni,
• 1924–1939 – w koszarach stacjonował 10. pułk ułanów (1919-1922 – szwadron zapasowy),
• 1925 – majątek państwowy „Słoboda” został rozparcelowany na działki budowlane,
• między 1925 a 1930 – utworzenie siatki ulic, w tym Krętej, Zachodniej, Żeromskiego oraz Pułaskiego, Południowej, Harcerskiej, Kawaleryjskiej i Dzielnej,
• 1938 – rozpoczęcie budowy bloku koszarowego dla dwóch szwadronów, która nie zakończyła się przed wybuchem wojny; ukończony obiekt stanowi obecnie ostatni przedwojenny budynek koszarowy w Polsce,
• 1948 – początek działalności Szkoły Podstawowej Nr 14 w skromnym drewnianym budynku przy ul. Kazimierza Pułaskiego,
• 1954–1957 – budowa nowego gmachu SP nr 14,
• 1964 – wprowadzenie planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego, który zakładał budowę dzielnicy z zabudową wielorodzinną Nowe Miasto, z nowelizacjami w 1974 i 1986,
• między 1964 a 1969 – linią MPK nr 10 do os. Nowe Miasto, która została przedłużona do Zachodniej,
• 1966–1968 – budowa ulicy Składowej i jej połączenie z ulicą Żeromskiego,
• przełom lat 60. i 70. – powstanie dzielnicy przemysłowej z ulicami Octową, Hurtową, Handlową, Sejneńską oraz Magazynową,
• między 1972 a 1974 – przedłużenie ulicy Pogodnej do Składowej/Żeromskiego,
• 1973 – uchwalenie planu zagospodarowania przestrzennego dla ulic Gołębiej, Krętej, Zielnej i Pułaskiego, co prowadzi do powstania zabudowy jednorodzinnej,
• 1 września 1974 – powołanie Zasadniczej Szkoły Zawodowej dla Pracujących Przedsiębiorstwa Instalacji Przemysłowych „Instal w Białymstoku” przy ul. Transportowej 4, która od 1993 roku funkcjonowała jako Zespół Szkół Zawodowych Nr 6 w Białymstoku i została zlikwidowana w 2017 roku,
• 1975 – przy kościele św. Stanisława (1895) powstała nowa parafia, która w 1990 roku przeszła na własność parafii po wydzieleniu ze strefy koszar,
• 1978 – uchwała planu zagospodarowania przestrzennego osiedla Nowe Miasto (część południowa), rezultatem czego była powstała zabudowa jednorodzinna,
• 1980 – podział na działki budowlane w rejonie ulic Kawaleryjskiej, Zapiecek, Nowej, Pszczelej, Kominek i Horodniany; powstanie zabudowy jednorodzinnej,
• 1982 – wprowadzenie szczegółowego planu zagospodarowania przestrzennego dla obszaru Nowe Miasto – Ścianka, który zmienił się w Nowe Miasto I dla budowy osiedla bloków mieszkalnych,
• 1985 – plan szczegółowy zagospodarowania przestrzennego dla Nowego Miasta II w celu budowy osiedla bloków mieszkalnych,
• 1986 – poszerzenie ulicy Żeromskiego do dwóch jezdni,
• 1987–1999 – I etap budowy osiedla bloków Nowe Miasto I (Dubois, Pułaskiego, Rzymowskiego, Paderewskiego),
• początek lat 90. – pętla autobusowa na ul. Paderewskiego,
• 1990–1996 – budowa kościoła NMP Matki Kościoła, a w 1988 roku erygowanie parafii,
• 1990–2000 – budowa osiedla bloków Nowe Miasto II (Kręta, Wiejska, Pogodna, Zachodnia),
• 15 maja 1991 – otwarcie Przedszkola Samorządowego Nr 32 z Oddziałami Integracyjnymi „Bajkowe Miasteczko”,
• 1998–2003 – budowa Domu Studenta nr 1 przy ul. Żeromskiego,
• 2000–2010 – budowa cerkwi p.w. św. Jerzego – dolna cerkiew powstała w latach 2000-2010, a górna w latach 2010-2017; parafia św. Jerzego została erygowana w 1996 roku, a pierwszą świątynią parafialną była drewniana cerkiew przeniesiona z Czyż,
• 2001–2015 – budowa kościoła p.w. św. Karola Boromeusza, parafia została erygowana 14 grudnia 1997,
• 28 maja 2001 – powstanie Szkoły Podstawowej nr 50,
• 2002–2008 – budowa nowej siedziby JRG 4 przy ul. Transportowej,
• 2002 – Filia nr 5 Książnicy Podlaskiej zyskała nowe pomieszczenia w Szkole Podstawowej nr 50 na osiedlu Nowe Miasto,
• 2005–2009 – II etap budowy osiedla bloków Nowe Miasto I (Ekologiczna, Przyrodnicza, Transportowa),
• 2012 – utworzenie pętli autobusowej na ul. Transportowej,
• 2012–2021 – zagospodarowanie obszaru w okolicach skrzyżowania Składowa-Żeromskiego-Pogodna-Transportowa,
• 2012–2013 – przedłużenie ul. Transportowej do ul. Paderewskiego oraz ulicy Paderewskiego do ul. Transportowej,
• 1 września 2014 – Zespół Szkół Katolickich wprowadził się do części budynku przy ul. Transportowej 4, a od 1 września 2017 roku zajęli cały budynek,
• 2016–2019 – budowa Trasy Niepodległości.

Obiekty i tereny zielone

Obszar Nowego Miasta w Białymstoku może pochwalić się szeroką gamą instytucji i punktów, które zaspokajają potrzeby mieszkańców. Wśród nich wyróżnia się Pomnik 10 Pułku Ułanów Litewskich, symbol kultury i historii regionu.

W Nowym Mieście znajdują się również dwie istotne szkoły podstawowe, które oferują edukację w integracyjnych oddziałach. Są to:

• Szkoła Podstawowa z oddziałami integracyjnymi im. Kazimierza Pułaskiego nr 14,
• Szkoła Podstawowa nr 50 im. św. Jadwigi.

W okolicy usytuowane są także urzędy pocztowe, a mianowicie:

• Urząd Pocztowy Białystok 26,
• Urząd Pocztowy Białystok 28.

Warto wspomnieć o Książnicy Podlaskiej, która mieści się w budynku Szkoły Podstawowej nr 50 przy ul. Pułaskiego 96. Dodatkowo, z miejscowości łatwo dotrzeć do różnych obiektów religijnych, takich jak:

• Kościół rzymskokatolicki pod wezwaniem św. Karola Boromeusza,
• Kościół rzymskokatolicki pod wezwaniem św. Stanisława Biskupa i Męczennika, uznawany za zabytek,
• Kościół rzymskokatolicki pod wezwaniem św. Jerzego, który należy do parafii wojskowej św. Jerzego.

Dużym uznaniem cieszy się także Cerkiew prawosławna pod wezwaniem św. Jerzego przy ul. Kazimierza Pułaskiego 36, będąca ważnym miejscem dla społeczności prawosławnej. W pobliżu znajduje się również parafia prawosławna św. Jerzego.

W Nowym Mieście usytuowane są także liczne obiekty użyteczności publicznej, między innymi Galeria Stokrotka, Hala sportowa (gdzie odbywają się mecze siatkówki kobiet AZSu Białystok), a także Podlaskie Centrum Medyczne oraz Zespół Szkół Zawodowych Nr 6.

Na terenie osiedla dostępna jest również jednostka Ratowniczo-Gaśnicza nr 4 Komendy Miejskiej Państwowej Straży Pożarnej oraz koszary 18 Białostockiej Brygady Obrony Terytorialnej. Osiedle oferuje także miejsca noclegowe, takie jak Dom Studenta nr 1 oraz Sala Królestwa Świadków Jehowy przy ul. Ekologicznej 9.

Transport w tej okolicy zapewniają różne linie autobusowe oraz kolejowe. Na ul. Transportowej zlokalizowana jest pętla autobusów linii nr 2, 16, 27, natomiast na ul. Wiadukt przystanek linii 3, 10, 22 i 104. Dostęp do transportu kolejowego umożliwiają przystanki osobowe: Białystok Nowe Miasto oraz Białystok Stadion.

Warto również zaznaczyć, że w pobliskiej okolicy osiedla mieści się lotnisko Krywlany oraz wieś Kleosin. Dodatkowo, w niedalekiej odległości znajduje się Stadion Miejski, co czyni tę lokalizację jeszcze bardziej atrakcyjną.

Na skraju osiedla przylega Las Turczyński, gdzie znajduje się dawny obiekt wojskowy, który stał się popularnym miejscem rekreacyjnym dla mieszkańców, idealnym do wypoczynku oraz aktywności na świeżym powietrzu.

Botaniczny Park Kieszonkowy na Nowym Mieście

Botaniczny Park Kieszonkowy to niezwykły projekt, który zyskał uznanie wśród mieszkańców Białegostoku. W 2020 roku, podczas wyborów do Budżetu Obywatelskiego na 2021 rok, zrealizowano osiedlowy projekt O59, którego celem było stworzenie na działce gminnej, usytuowanej w pobliżu kościoła św. Karola Boromeusza oraz Szkoły Podstawowej nr 50, wyjątkowego ogrodu botanicznego. Pomysł przyciągnął uwagę 1074 głosujących, co zaowocowało oficjalnym otwarciem parku 2 sierpnia 2022 roku, o godzinie 11:00, które miało miejsce pod przewodnictwem prezydenta Tadeusza Truskolaskiego. Wydarzenie było nie tylko inauguracją, ale również pierwszym tematycznym spacerem po parku, w którym brały udział dzieci z Przedszkola Samorządowego nr 32.

Park jest umiejscowiony w obrębie ulic Transportowej i alei Ignacego Jana Paderewskiego, blisko pętli autobusowej, co sprawia, że jest łatwo dostępny dla mieszkańców i gości. Stanowi on trzeci park kieszonkowy w Białymstoku oraz pierwszy w mieście sfinansowany z Budżetu Obywatelskiego, a także pierwszy na osiedlu Nowe Miasto. Jego powierzchnia wynosi 3851 m², a park ten stał się prawdziwą wizytówką Białegostoku i okolicy. Wyróżnia go wiele niezwykłych elementów, takich jak naturalna motylarnia, tabliczki z nazwami botanicznymi roślin w języku polskim i łacińskim, unikalna architektura oraz ścieżka dendrologiczna.

Główne elementy Parku

Przez park prowadzi szeroka aleja, która opada ze wzniesienia w kierunku al. I. J. Paderewskiego. Wzdłuż głównego ciągu komunikacyjnego znajdują się nasadzenia bylinowe i ziołowe, które tworzą motylarnię, a także sprzyjają rekreacji i wypoczynkowi. Na południowo-wschodnich terenach parku zlokalizowane są boczne alejki, które prowadzą do strefy łąk kwietnych. To w tej okolicy ustawiono również budki i hotele dla owadów oraz tabliczki informacyjne, które przedstawiają polskie i łacińskie nazwy roślin, a także edukacyjne tablice poświęcone łąkom kwietnym oraz motylom dziennym i nocnym.

Drzewa tworzące park zostały skomponowane w formie ścieżki dendrologicznej oraz alei platanowej. W ramach projektu wprowadzone zostały elementy małej architektury, takie jak żywe altany, płotki z różnych gatunków wierzby oraz oświetlenie terenu mieszkańców, dostosowane do wymogów ekologicznych. W pobliżu motylarni znajduje się piaszczysty plac zabaw dla najmłodszych, a także liściasty żywopłot różany zasadzony od strony ul. Transportowej oraz zatoki autobusowej. Przy wejściu do parku, w pobliżu Trasy Niepodległości, znajdują się stojaki rowerowe, co podkreśla dbałość o komfort rowerzystów. Ścieżki piesze wykonane zostały z nawierzchni przepuszczalnej, co zapewnia dostępność dla osób z ograniczeniami ruchu. Teren parku został wzbogacony o ławki oraz stolik piknikowy w altanie, co sprzyja odpoczynkowi ij podziwianiu przyrody.

Symbolika założenia

Założenie parkowe ma głębokie korzenie w historii osiedla Nowe Miasto, które w przeszłości było kolonijnym miejscem urzędników, formującym się w stylu miasta ogrodu. Nazwa parku podkreśla jego charakter, skoncentrowany na różnorodnych gatunkach roślin oraz ich oznaczeniach botanicznych, co ma edukacyjny wpływ na odwiedzających. Elementy parkowe nawiązują także do świętych patronów, związanych z Nowym Miastem. Przykładowo, rabaty ziołowe symbolizują św. Kingę, rabata różana odnosi się do św. Jadwigi Królowej, a rabata roślin iglastych nawiązuje do św. Jerzego. Formy architektoniczne parku, w tym kształt altany, mają swoje źródło w kopule kościoła pw. Św. Karola Boromeusza, który jest widoczny z terenu parku i stanowi ważny punkt w okolicy.

Opis granic osiedla

Granice osiedla Nowe Miasto w Białymstoku są ściśle określone, rozpoczynają się od granicy administracyjnej miasta, która biegnie wzdłuż torów kolejowych prowadzących w kierunku Warszawy.

Trasa ta prowadzi przez tunel do ulicy Składowej, następnie kontynuuje wzdłuż ulic Składowej, Żeromskiego, Sławińskiego oraz Kawaleryjskiej.

Dalej kieruje się ulicą Feliksa Filipowicza, która prowadzi w stronę Juchnowca Kościelnego, aż do kolejnych granic administracyjnych miasta.

Ostatecznie granica osiedla powraca wzdłuż administracyjnej granicy do torów kolejowych wychodzących w kierunku Warszawy.

Ulice i place znajdujące się w granicach osiedla

W obrębie osiedla Nowe Miasto w Białymstoku znajdujemy szereg ulic i placów, które warto poznać. Oto niektóre z nich:

• Aleja Ignacego Jana Paderewskiego,
• Cementowa,
• Dubois Stanisława,
• Ekologiczna,
• Feliksa Filipowicza – parzyste,
• Handlowa,
• Hurtowa,
• Kawaleryjska – parzyste od 70 do końca,
• Krucza – nieparzyste 5/1-7, parzyste od 6 do końca,
• Łodzińskiego Piotra,
• Magazynowa,
• Oboźna,
• Octowa,
• Pułaskiego Kazimierza – nieparzyste od 47 do końca, parzyste 34-156,
• Świętego Jerzego,
• Sejneńska,
• Składowa – parzyste,
• Sławińskiego Witolda – parzyste,
• Starosielce,
• Ścianka,
• św. Kingi,
• Transportowa,
• Wapienna,
• Wiadukt – parzyste,
• Zachodnia – nieparzyste budynek 9/1, parzyste 2/5 do końca,
• Zakątek,
• Żeromskiego Stefana – parzyste.

Nowomiejski chaczkar

Chaczkar, zwany również pomnikiem ormiańskim, znajduje się nieopodal cerkwi pw. Świętego Jerzego Zwycięzcy, która jest usytuowana przy ulicy Kazimierza Pułaskiego. Pomnik ten został ufundowany przez lokalną wspólnotę Ormian, którzy osiedlili się w Polsce. Uroczystość odsłonięcia miała miejsce 6 maja 2021 roku, w dniu upamiętniającym św. Jerzego zgodnie z kalendarzem juliańskim.

Chaczkar przyjmuje formę obeliskową, pełniąc jednocześnie rolę pomnika oraz kapliczki. Strona jego skierowana jest ku zachodowi, co nadaje mu szczególny charakter. Ozdobiony jest bogata ornamentyką, w której centralnym motywem jest krzyż ormiański, towarzyszą mu także dwie tablice pamiątkowe.

Wschodnia fasada obelisku jest gładka i minimalistyczna, natomiast na zachodniej stronie znajduje się wyraźny motyw ormiańskiego „kwitnącego krzyża”. Ten bogaty w detale krzyż jest dekorowany ornamentami roślinnymi, które na jego wierzchołkach oraz u podstawy przybierają formę liści winogron oraz samych winogron.

U podstawy Drzewa Krzyża umiejscowiona jest elegancka rozeta, która wzbogaca całokształt obelisku. Chaczkar został wykonany z czerwonego tufu wulkanicznego, co nadaje mu nie tylko niezwykły wygląd, ale również symboliczne znaczenie, łącząc ziemię ormiańską z duchowym przesłaniem tego miejsca.

---

Oceń: Nowe Miasto (Białystok)

---