Dora Kacnelson

---

Życiorys

Dora Kacnelson, urodzona w rodzinie Basewy i Barla Kacnelsonów, była osobą, która doświadczyła wielu przemian w swoim życiu. Jej rodzina opuściła Rosję Radziecką, by osiedlić się w wolnej Polsce, jednak losy polityczne zmusiły ją do dalszej wędrówki. Po wybuchu II wojny światowej i okupacji Białegostoku przez wojska sowieckie, przeniosła się wraz z rodzicami do Leningradu.

W stolicy północnej Rosji Dora rozpoczęła studia na Uniwersytecie Leningradzkim, wybierając Wydział Filologii Rosyjskiej. Jej kariera akademicka nabrała tempa po uzyskaniu doktoratu w latach 1946-1949, gdzie badała m.in. twórczość Mickiewicza i tradycje folklorystyczne. Po zakończeniu studiów, Ministerstwo Szkolnictwa skierowało ją do pracy na Białorusi, gdzie prowadziła wykłady w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Połocku. Zajmowała się również badaniami na temat poloniców w archiwach wilnian, co stało się podstawą dla wielu jej późniejszych publikacji.

W toku swojej pracy naukowej poznała niezliczoną rzeszę polskich naukowców, co zaowocowało wydaniem książki Polscy naukowcy Wilna i Lwowa pod okupacją sowiecką. Niestety, tytuł został zmieniony bez jej aprobaty, co było dla niej dużym rozczarowaniem. W 1961 roku Dora Kacnelson podjęła pracę w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Czycie na Syberii, jednak pobyt ten zakończył się po pięciu latach, gdyż poparła protest studentów niesłusznie wydalonych z uczelni.

Następnie przeniosła się do Drohobycza, gdzie również nie uniknęła podobnych prześladowań. W 1983 roku została usunięta z pracy w tamtejszej WSP za udanie się do Kijowa na IX Światowy Zjazd Slawistów, co było sprzeczne z zaleceniami sekretarza partii. Postacią, która de facto stała się symbolem Polski w tym regionie, była nie tylko wykładowcą, ale także wiceprezesem gminy żydowskiej w Drohobyczu i aktywną działaczką Towarzystwa Kultury Polskiej Ziemi Drohobyckiej.

W 2002 roku została odznaczona Medalem Polonia Mater Nostra Est, co uznaje się za wyraz szacunku dla jej wkładu w życie społeczności lokalnej i polskiej diaspory. Pracując na rzecz polskich rodzin w Ziemi Lwowskiej, Dora nie tylko pomagała materialnie, ale też prowadziła badania dotyczące polskiej diaspory, starając się zrozumieć, dlaczego nie wszyscy zdecydowali się na powrót do ojczyzny.

Jej zaangażowanie w dialog polsko-żydowsko-ukraiński oraz polsko-litewski przejawiało się w licznych wystąpieniach i publikacjach. Krytycznie podchodziła zarówno do swojego narodu, jak i Ukraińców. Nie stroniła od trudnych tematów, potępiając m.in. postawy, które prowadziły do konfliktów między narodami. Krytyka środowiska polskiego skupiała się na braku odpowiedniej opieki nad Polakami zamieszkującymi Kresy, zaś Ukraińcom zarzucała irracjonalną niechęć do Polaków.

Dora Kacnelson wyrażała również swoje negatywne odczucia wobec Jana Grossa, obwiniając go za kontrowersyjną publikację o Jedwabnem. Jej zaangażowanie w kulturę i historię przyniosło efekty w postaci biograficznego filmu dokumentalnego pt. Ojczyzna dwóch narodów, który powstał w 1992 roku.

Za swoje działania na rzecz społeczności polskiej i żydowskiej, w 2020 roku została pośmiertnie odznaczona nagrodą „Semper Fidelis” przez Instytut Pamięci Narodowej, co stanowiło ukoronowanie jej życiowego dorobku i pasji do kultury. Jej życie było przykładem nieustającej walki o prawdę, przyjaźń między narodami oraz wartości, które powinny łączyć ludzi niezależnie od ich pochodzenia.

Wybrana twórczość

Oto wybór publikacji autorstwa Dory Kacnelson, które rzucają światło na różnorodne aspekty historii i kultury polskiej:

• Z dziejów polskiej pieśni powstańczej XIX wieku: folklor powstania styczniowego (Seria ‘Rozprawy Literackie’ nr 7), Polska Akademia Nauk. Komitet Nauk o Literaturze Polskiej, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1974,
• Russkie pesni o revolûcionnyh vystupleniâh v Pol’še, Litve i Belorussi (1861-1862 gg.), Moskva: Nauka, 1967,
• Poezja Mickiewicza wśród powstańców: wiek XIX: z archiwów Wilna, Lwowa i Czyty, Kraków: Universitas, 1999,
• Rok 1863 na Polesiu Kijowskim: pamiętnik Józefa Sobkiewicza (współautor oprac. Krzysztof Gębura), Siedlce: Akademia Podlaska, 2000. ISBN 83-7051-109-0,
• Skazani za lekturę Mickiewicza: z archiwów Lwowa i Wilna, Lublin: Norbertinum, 2001,
• Polscy naukowcy Wilna i Lwowa 1939-1941, Paryż,
• Poljaki v Rossii: istorija ssylki i deportacii: tezisy dokladov i materialy, Sankt-Petersburg: Pol’. Istoričeskoe Obščestvo Sankt Petersburga, 1995,
• Kilka szczegółów z pobytu Gustawa Ehrenberga w katordze nerczyńskiej, Pamiętnik Literacki, t. 60: 1969,
• Trzy nieznane epizody bocheńskie z pierwszej połowy XIX wieku w dokumentach Archiwum Historycznego we Lwowie, Rocznik Bocheński, t. 4: 1996,
• Żydowscy profesorowie-filolodzy na Uniwersytecie Leningradzkim w czasie prześladowań stalinowskich (1937-1952): wspomnienia, Studia Judaica, 2000 nr 1, s. 99–112,
• Odrodzenie polskości: szkic petersburski, Rocznik Wschodni, [R. 2]: 1995, s. 44–47,
• Raport austriackiego szpiega – z Mickiewiczowskich archiwaliów we Lwowie, Arcana, 1998 nr 6 s. 55–58,
• O prześladowanych za lekturę Mickiewicza: (na podstawie lwowskich materiałów archiwalnych) [fragm.], Akcent, 1997 nr 3 s. 172–175,
• Przemyski epizod z dziejów niedozwolonego rozpowszechniania „Ksiąg narodu i pielgrzymstwa” Adama Mickiewicza [fragm.], Rocznik Przemyski, 2002 z. 1 s. 17–26,
• Polscy spiskowcy a rewolucja węgierska 1848-1849 r.: (w świetle archiwów lwowskich), Biuletyn Ukrainoznawczy, [Nr] 7: 2001, s. 18–31.

---

Oceń: Dora Kacnelson

---