Mikołaj Grekowski

Kultura i sztuka

Mikołaj Grekowski, urodzony 12 grudnia 1806 roku w Białymstoku, był wybitnym polskim artystą baletu, który zapisał się w historii sztuki tanecznej jako jedna z postaci znaczących dla polskiej kultury. Jego kariera rozpoczęła się w 1822 roku, kiedy to związał się z Teatrem Narodowym na placu Krasińskich, osiągając szczyt swojej kariery jako pierwszy tancerz od 1826 roku.

W latach 1831-1833 miał przyjemność występować w prestiżowym balecie Opery Paryskiej, co znacznie wpłynęło na jego rozwój artystyczny. Po powrocie do kraju, w latach 1834-1838 oraz 1843-1846, znów pełnił rolę pierwszego tancerza w Warszawskich Teatrach Rządowych, w tym w Teatrze Wielkim, gdzie był cenionym członkiem zespołu.

Jego sukcesy nie byłyby możliwe bez wsparcia jego żony, wybitnej austriackiej tancerki Helene Schlanzowsky, z którą ożenił się w 1837 roku. W latach 1838-1842 oboje przebywali w Wiedniu i Neapolu, co poszerzyło horyzonty Mikołaja Grekowskiego oraz dało mu możliwość uczenia się od najlepszych.

Do 1862 roku pełnił również funkcję pedagoga wyższych klas szkoły baletowej Teatru Wielkiego, dzieląc się swoją wiedzą i doświadczeniem z młodymi adeptami sztuki baletowej.

Pochodzenie

Mikołaj Grekowski, wywodzący się z arystokratycznego rodu Greków herbu Prawdzic, należał do rodziny, która w pokoleniu jego ojca przyjęła już inne nazwisko – Grekowscy. Urodziny miały miejsce 12 grudnia 1806 roku w Białymstoku, które w tamtym okresie znajdowało się w granicach Królestwa Prus. Jego rodzicami byli leśniczy Józef Grekowski oraz Kornelia, z rodu Jarockich.

Wbrew powszechnym przekonaniom, Mikołaj nigdy nie nazywał się Grekow ani też nie używali tego nazwiska jego bliscy. Ich linię rodzinną można przypisać Grekom, a nie Grekowom. Mikołaj miał dwóch braci, Aleksandra, który pełnił funkcję sędziego trybunału w Łomży, oraz Adama, który był obrońcą sądowym w Szczuczynie i uczestniczył w powstaniu listopadowym.

Aby udokumentować swoje szlachectwo, Mikołaj w 1862 roku złożył odpowiednie dokumenty w urzędzie Heroldii Królestwa Polskiego, co było zgodne z przepisami obowiązującymi w zaborze rosyjskim. Data, kiedy rodzina Grekowskich przeprowadziła się do Warszawy, nie jest do końca znana, ale Mikołaj miał zaledwie 12 lat, gdy w 1818 roku rozpoczął naukę w szkole tańca Teatru Narodowego, świeżo założonej przez baletmistrza Louisa Thiérry’ego, sprowadzonego z Paryża.

Jako jeden z pierwszych uczniów tej szkoły, Mikołaj uczył się od Thiérry’ego oraz innych francuskich tancerzy-pedagogów, w tym Henri Debray’a i Maurice’a Piona. W pierwszych latach swojej kariery miał również okazję pracować pod okiem Antoine’a Titusa oraz André Isidore’a Carey’a, którzy okresowo przebywali w Warszawie.

Młodość

Mikołaj Grekowski, debiutujący jako czternastolatek, zadebiutował 21 lutego 1821 roku w tańcach Thiérry’ego, które były częścią premierowego przedstawienia opery Westalka Spontiniego. Już w 1822 roku, gdy był wciąż uczniem, opisano jego talent, określając, że „spomiędzy tych szczególny postęp okazał Pan Grekowski, i w tańcu i grze aktorskiej”. W tym samym roku rozpoczął swoją karierę jako zawodowy tancerz w Teatrze Narodowym.

Następny istotny krok w jego karierze nastąpił 14 marca 1823, kiedy uczestniczył w prapremierze baletu narodowego Wesele krakowskie w Ojcowie Thiérry’ego. Tańczył popisowe Pas de trois krakowskie razem ze swoimi rówieśnikami, Wandą Lideman oraz Janem Żurkowskim. Jego umiejętności, w połączeniu z przystojnym wyglądem, zwiastowały mu świetlaną przyszłość w balecie, pośród rodzimej sceny, gdzie tancerze typu danseur noble byli rzadkością.

Nic zatem dziwnego, że latem 1825 roku wyróżnił się jako jeden z trzech najlepszych tancerzy w Warszawie, co zaowocowało wysłaniem go na stypendium do Francji. Towarzyszyli mu Maurice Pion, także tancerz i choreograf, oraz Antonina Palczewska, pierwsza tancerka. W trakcie tej podróży trio z powodzeniem występowało w Poznaniu i Berlinie, aż w październiku dotarli do Paryża.

W Paryżu doskonalili swoje umiejętności w szkole tańca opery pod okiem Jean-François Coulona, znakomitego pedagoga. Podczas dziesięciomiesięcznego szkolenia, przy wsparciu Coulona, Antoninie udało się zaprezentować swój solowy mazur z Wesela w Ojcowie, który został wprowadzony 19 kwietnia 1826 roku do popularnego baletu La Dansomanie Pierre’a Gardela. Po powrocie do kraju, zespół dał występy w Nancy, Wrocławiu oraz Kaliszu.

Po ich powrocie do Warszawy, pierwszy występ tancerzy nie przeszedł bez echa; prasa zauważyła, że „JPP. Morys i Grekowski wiele skorzystali w czasie teraźniejszego pobytu w Paryżu (…), a drugi przy przyjemnej postaci i twarzy, już tyle się usposobił, że znawcy wróżą, iż może być wybornym tancerzem”. W tym czasie Maurice Pion objął stanowisko dyrektora baletu, a Grekowski zyskał status pierwszego tancerza klasycznego Teatru Narodowego, zaczynając grać coraz więcej ról tanecznych w warszawskim repertuarze, który w tamtych latach obejmował głównie niewielkie divertissements o charakterze rozrywkowym. Mimo to, tego rodzaju zadania nie zaspokajały jego wysokich ambicji jako utalentowanego solisty.

W Paryżu i Londynie

Wzbogacony doświadczeniem i zauważony na warszawskiej scenie baletowej, Mikołaj Grekowski zdecydował się w 1830 roku wrócić do Paryża, aby kontynuować swoje artystyczne szkolenie pod okiem cenionego pedagoga Coulona. Po wybuchu powstania listopadowego w Polsce, poszukiwał nowych możliwości zawodowych w ówczesnym centrum europejskiego baletu, w tym momencie przeżywającym wielkie zmiany estetyczne związane z narodzinami baletu romantycznego. W podróży towarzyszył mu młody skrzypek i kompozytor Antoni Orłowski, z którym dzielił mieszkanie w Paryżu. W tym czasie Grekowski nawiązał także znajomość z Fryderykiem Chopinem, który przybył do stolicy Francji rok później.

W latach 1831–1833 artysta związał się z zespołem baletowym paryskiego Théâtre de l’Académie Royale de Musique, co pozwoliło mu na występy w spektaklach znanych choreografów-reformatorów, takich jak Jean Coralli oraz Filippo Taglioni. W 1832 roku mógł uczestniczyć w historycznej prapremierze baletu La Sylphide, w którym wystąpiła słynna Maria Taglioni w roli tytułowej, a Joseph Mazilier odgrywał postać Jamesa. Niedługo potem, podczas przerwy w pracy Taglionich dla opery, Grekowski udał się z nimi do Londynu.

W Londynie, 26 lipca 1832 roku, występował w angielskiej premierze Sylfidy, znowu z Marią Taglioni w roli głównej oraz jej bratem Paolem w roli Jamesa, na scenie Theater Royal Covent Garden. Po powrocie do Paryża, występował nie tylko w choreografiach zespołowych, ale także w solowych partiach, wykonując m.in.:

  • 1831: Tańce zespołowe – L’Orgie, choreografia Jean Coralli (premiera),
  • 1832: Tańce – La Sylphide, choreografia Filippo Taglioni, muzyka Jean Schneitzhoeffer (premiera?),
  • 1832: Pas de deux – w operze La Muette de Portici Aubera, choreografia Jean-Louis Aumer (partnerka: Pauline Leroux),
  • 1832: Pas de deux – La Fille mal gardée, choreografia Jean-Louis Aumer wg Jeana Daubervala, muzyka Ferdinand Hérold (partnerka: Pauline Montessu),
  • 1832: Tańce zespołowe – Nathalie, ou La Laitière suisse, choreografia Filippo Taglioni, muzyka Adalbert Gyrowetz i Michele Carafa (premiera).

Pomimo dużej konkurencji w trupa paryskiego, jego talent został dostrzegany, co zaowocowało solistycznym debiutem. W artykule w Kurierze Warszawskim zacytowano francuską recenzję po jego występie w pas de deux z gwiazdą paryską, Pauline Leroux, która podkreślała: „Młody tancerz, Polak Grekowski otrzymał liczne oklaski, zasłużone za moc i giętkość; jego występ wróży znakomity nabytek dla sceny”. Jednak Grekowski nie pozostał długo w Paryżu. W lutym 1833 roku występował gościnnie w Hawr, gdzie podawany był jeszcze jako tancerz paryskiej opery.

Następnie pracował jako pierwszy tancerz w Boulogne-sur-Mer, a w tym samym roku spotkał w Paryżu Maurice’a Piona, który działał w imieniu nowego prezesa teatrów warszawskich Józefa Rautenstraucha. Pion namówił go na powrót do Polski, a w lutym 1834 roku Grekowski wrócił do Warszawy, gdzie objął szeregi pierwszego tancerza w nowo otwartym Teatrze Wielkim. Równocześnie podjął pracę jako nauczyciel w szkole baletowej Teatru Wielkiego, a jego paryskie doświadczenia owocowały zarówno w nowych, bardziej złożonych rolach, jak i w pedagogice z młodymi tancerzami.

Ważniejsze kreacje w Warszawie

Ważniejsze kreacje Mikołaja Grekowskiego w Warszawie to wyjątkowe wydarzenia artystyczne, które miały miejsce w XIX wieku, pokazujące rozwój polskiego baletu. Oto niektóre z nich:

  • 1823: Pas de trois krakowskie – Wesele krakowskie w Ojcowie, choreografia Louis Thiérry, muzyka Karol Kurpiński i Józef Damse,
  • 1834: Solista – Dansomania, czyli Miłość i pustota, choreografia Maurice Pion według Pierre’a Gardela, muzyka dobrana i opracowana przez Franciszka Lessela,
  • 1834: Colin – Panna źle strzeżona, choreografia Maurice Pion według La Fille mal gardée Jeana Daubervala, muzyka N.N.,
  • 1835: Solista – Zagorzały myśliwy, choreografia Maurice Pion, muzyka N.N.,
  • 1835: Solista – Jeniusz różowy, czyli Fernando i Leora, choreografia Maurice Pion, muzyka Józef Damse,
  • 1837: Solista – Rybołowcy, choreografia Maurice Pion, muzyka Antoni Orłowski,
  • 1837: Pas de deux – Mimili, czyli Styryjczykowie, choreografia Maurice Pion, muzyka Józef Stefani,
  • 1837: Solista – Młynarze, choreografia Maurice Pion, muzyka N.N.,
  • 1837: Rycerz Alidor – Rycerz i wieszczka, choreografia Louis-Antoine Duport i Maurice Pion według Die Fee und der Ritter Armanda Vestrisa, muzyka Gioachino Rossini, Giovanni Pacini, Pietro Romani i Adalbert Gyrowetz,
  • 1837: Hrabia – Mleczarka szwajcarska, choreografia Louis-Antoine Duport i Maurice Pion według Nathalie, ou La Laitière suisse Filippa Taglioniego, muzyka Gioachino Rossini, Adalbert Gyrowetz, Wenzel Robert von Gallenberg, w opracowaniu Józefa Stefaniego,
  • 1843: Don Alonzo – Gitana, choreografia Filippo Taglioni, muzyka Johann Philipp Schmidt i Józef Stefani.

Każda z tych kreacji była znaczącym krokiem w kierunku ukształtowania polskiej sceny baletowej, a choreografię i muzykę można uznać za elementy kultury artystycznej tamtego okresu.

Małżeństwo z gwiazdą

W czerwcu 1837 roku na warszawskiej scenie pojawiła się austriacka balerina Helene Schanzowsky, córka tancerza polskiego pochodzenia Karla, zwanego również Karlem Schanz; jego pracowita historia obejmowała znane postacie, jak Franciszek Szlancowski. Helene była uznaną primabaleriną wiedeńskiej Hofoper, wykształconą przez wybitnego rodzimego baletmistrza, Louisa-Antoine’a Duporta. Jej talent taneczny wzbudzał podziw na różnych europejskich scenach, porównywano ją do takich legend baletu romantycznego, jak Maria Taglioni, Fanny Elssler i Carlotta Grisi.

Mimo że nie zachwycała urodą, jej gra był pełna wdzięku i technicznej precyzji, zwłaszcza w coraz popularniejszym tańcu na puentach. Helene przyjechała do Warszawy po występach w Berlinie, planując zostać tylko na tydzień. Jednakże na przeciąg ponad pięciu miesięcy zatrzymała ją miłość do Mikołaja Grekowskiego, przystojnego baletmistrza.

Mikołaj nie tylko towarzyszył jej na scenie, ale także 12 października 1837 roku poślubił ją, tworząc parę nie tylko artystyczną, ale i życiową. Po serii znakomitych występów, w tym w baletach „Rycerz i wieszczka” oraz „Mleczarka szwajcarska,” para udała się do Moskwy, która była kolejnym przystankiem w karierze Helene.

Dalszy los Grekowskich zdeterminował ich rozwój zawodowy. Para miała dwoje dzieci, jednak brak długotrwałej współpracy utrudnił im wspólne życie. W 1841 roku występowali razem w Wiedniu, ale poza tym ich ścieżki często się rozchodziły. Helene cieszyła się świetną reputacją, zdobywając miano primabaleriny Real Teatro San Carlo w Neapolu, gdzie osiągała sukcesy w latach 1842-1848, zbierając znaczny majątek i nabywając kilka pałaców.

Jednak Mikołaj, nie mogąc znaleźć dla siebie satysfakcjonującej pracy, wrócił w 1843 roku do Polski, gdzie pełnił rolę pierwszego tancerza oraz nauczyciela. Kontakt z rodziną stawał się coraz rzadszy, a wizyty były ograniczone do sporadycznych podróży do Neapolu i Wiednia.

Mikołaj junior i Emilia, ich dzieci, pozostały z matką, a z biegiem lat osiedliły się w Wiedniu. Mikołaj junior, przekształcony w Nicolausa Grekowsky, pracował jako chórzysta w Hof-Operntheater, a Emilia, znana jako Emilie von Grekowsky, wyszła za profesora chemii, wdowca Johanna Wolfbauera. Ta rodzinna historia z dala od baletowych scen ilustruje złożoność życia artystów i ich wyzwań w sferze zawodowej oraz osobistej.

Pedagog tańca

W 1846 roku Mikołaj Grekowski zakończył swoją sceniczną karierę, koncentrując się na działalności pedagogicznej. W gronie jego uczniów znajdowały się znane postacie warszawskiej sceny tanecznej, w tym bracia Aleksander oraz Antoni Tarnowscy, a także Hipolit Meunier oraz Konstancja Damse-Turczynowicz. Jego wpływ na rozwój sztuki tańca był nieoceniony, czego dowodem były również Karolina Wendt, siostry Anna i Karolina Straus, Julia Trawna oraz Kamila Stefańska.

W 1862 roku Grekowski uzyskał emeryturę, przyznawaną artystom przez Warszawskie Teatry Rządowe po 35 latach pracy artystycznej. Choć według własnych obliczeń był w zawodzie dłużej, władze teatralne odliczyły mu od stażu lata nieobecności związane z przerwami w pracy. Po zakończeniu działalności artystycznej, jego wyborni wychowankowie z zespołu baletowego uhonorowali go 5 maja 1862 roku, organizując w Teatrze Wielkim uroczysty jubileusz 35-lecia pracy artystycznej. W ramach podziękowania wręczyli mu kosztowny pierścień z wygrawerowaną cyfrą XXXV oraz napisem: „Wdzięczni uczniowie Mikołajowi Grekowskiemu”.

Później Grekowski pełnił rolę urzędnika teatralnego, a przez wiele lat starał się regularnie odwiedzać bliskich w Wiedniu. Na schyłku życia osiedlił się w Łomży, gdzie mieszkał z owdowiałym bratem, Aleksandrem Grekowskim, który był emerytowanym sędzią Trybunału Łomżyńskiego. Mikołaj zmarł 29 maja 1885 roku. Obaj bracia spoczywają w zachowanym do dziś grobie na Cmentarzu Katedralnym w Łomży.

Przypisy

  1. Emilie Wolfbauer [online], geni_family_tree [dostęp 27.12.2021 r.]
  2. Słownik biograficzny teatru polskiego 1795-1965, Warszawa, 1973, s. 206.
  3. Słownik biograficzny teatru polskiego 1795-1965, Warszawa, 1973, s. 706-707.
  4. Albert Joseph Weltner, Das Kaiserlieh-königliehe Hof-Operntheater in Wien, Wien 1894, s 46.
  5. Ferdinand Ritter von Seyfried, Rückschau in das Theaterleben Wiens seit den letzten fünfzig Jahren, Wien 1864, s. 18-20.
  6. Constant von Wurzbach, Biographische Lexikon des Kaiserthums Oesterreich, t. 30, Wien 1875, s. 54-55.
  7. „Gazette des théâtres” 1833 nr 482.
  8. "Kurier Warszawski" 1834 nr 76.
  9. Józef Sikorski, Antoni Orłowski [w:] „Pamiętnik Muzyczny i Teatralny” 1862, nr 25 i 27.
  10. "Kurier Warszawski" 1862 nr 103.
  11. "Kurier Warszawski" 1837 nr 154 i 160.
  12. Almanach des spectacles de 1831 a 1834, Paris 1834.
  13. "Kurier Warszawski" 1826 nr 259.
  14. Almanach des spectacles, Paris 1827, s. 52.
  15. "Gazeta Wielkiego Księstwa Poznańskiego" 1825 nr 82.
  16. "Kurier Warszawski" 1822 nr 181.
  17. por. np. Polski słownik biograficzny, t. VIII, Wrocław 1959−1960, s. 572-573.
  18. a b Seweryn Uruski, Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. IV, Warszawa 1907, s. 374.

Oceń: Mikołaj Grekowski

★★★★★
Średnia ocena:4.65 Liczba ocen:15